Τετάρτη 16 Μαρτίου 2016

«Εθνικός διάλογος» για την Παιδεία: το σημαίνον και το σημαινόμενο



«Εθνικός διάλογος» για την Παιδεία: Το σημαίνον και το σημαινόμενο

Σήμερα πολύς λόγος γίνεται για τον λεγόμενο «Εθνικό Διάλογο». Είναι αναγκαίο να δηλώσουμε πως κανένας λογικός άνθρωπος δεν αρνείται εκ των προτέρων και από θέση αρχής τον διάλογο, ως μέσο επίλυσης προβλημάτων ή μέθοδο συνεννόησης, επικοινωνίας, αλληλεπίδρασης, σχεδιασμού και χάραξης πολιτικής σε κάθε τομέα. Για να γίνει όμως διάλογος θα πρέπει να ικανοποιείται μία θεμελιωδώς αναγκαία συνθήκη: Ο διάλογος αυτός να είναι ειλικρινής και ισότιμος.

Αποδίδουν όμως οι λέξεις την ουσία;

Σύμφωνα με τον ιστορικό και συγγραφέα Φάνη Καλαϊτζάκη «[…]Πρώτη προϋπόθεση για ένα δημιουργικό και αποτελεσματικό διάλογο είναι η ισοτιμία των διαλεγομένων, η από ίσης θέσεως και ισχύος ηθικού βέβαια χαρακτήρα διεξαγωγή του οποιουδήποτε διαλόγου. […]Δεν μπορεί να σταθεί διάλογος με δημιουργικά αποτελέσματα· από την αυταρχικότητα και τη βία του δυνατού σωματικά, πνευματικά ή οικονομικά μόνο ταλαιπωρία και δυστυχία μπορεί να προκύψει. Το ίδιο συμβαίνει όταν ευρύτερα σύνολα, κοινωνικές ομάδες ή τάξεις, κράτη και ενώσεις κρατών χρησιμοποιούν για τη διευθέτηση των μεταξύ τους διαφορών το διάλογο ως τέχνασμα, ενώ δεν αναγνωρίζουν στο συνομιλητή τους το δικαίωμα της ισοτιμίας. Ισοτιμία μ’ άλλα λόγια στο διάλογο σημαίνει να μπορεί το κάθε μέρος να εκφραστεί ελεύθερα, χωρίς να επαπειλείται από τα πλεονεκτήματα του άλλου.»

Με απλά λόγια: Διάλογος μεταξύ του έχοντα την εξουσία  και του εξουσιαζόμενου δεν μπορεί να υπάρξει. Αλλιώς δεν θα είναι διάλογος παρά ένα ακόμη Μήλιο δίλημμα με το Υπουργείο Παιδείας στη θέση των Αθηναίων. Των Αθηναίων που μαθαίνουμε απ’ τον Θουκυδίδη πως με θράσος παραδέχονται: «[…]ότι κατά την κρίση των ανθρώπων το δίκαιο λογαριάζεται  όταν υπάρχει ίση δύναμη για την επιβολή του κι ότι,  όταν αυτό δε συμβαίνει, οι δυνατοί κάνουν ό,τι τους επιτρέπει  η δύναμή τους κι οι αδύναμοι υποχωρούν κι αποδέχονται.»

Μάλιστα, αξίζει να παρατηρήσει κανείς πόσο θυμίζουν τους «Αθηναίους» της Ιστορίας οι φιλοκυβερνητικοί συνδικαλιστές όταν πρόσφατα έγραφαν: «Ποιός  θα μας επαινέσει για την διαλλακτικότητά μας, αν οχυρωνόμαστε πίσω από τη θέση πως “ό,τι είναι προαποφασισμένο δεν το συζητάμε, δεν το διερευνούμε”;» Ας παραβάλλουμε το παραπάνω με ένα ακόμη απόσπασμα του «διαλόγου» Αθηναίων και Μηλίων: «ΑΘ.: Αν ήρθατε σ’ αυτή τη συνεδρίαση για να κάμετε εικασίες για τα μελλούμενα ή για τίποτε άλλο, κι όχι, απ’ την τωρινή κατάσταση κι από όσα βλέπετε να σκεφτείτε για τη σωτηρία της πολιτείας σας, μπορούμε να σταματήσουμε[…]» για να πάρουν την απάντηση: «ΜΗΛ.: Είναι φυσικό και συγχωρείται, στη θέση  που βρισκόμαστε, να  πηγαίνει ο νους μας σε πολλά, κι επιχειρήματα και σκέψεις.» Κάποιοι λοιπόν θυμίζουν επικίνδυνα τους Αθηναίους κι οι συνάδελφοι είναι λογικό να έχουν το νου τους σε πολλά, δεδομένης της θέσης που βρίσκονται και των όσων πέρασαν.

Μιας λοιπόν και ξεκινήσαμε με απόψεις ενός ιστορικού και με απόσπασμα αρχαίας ιστορίας, ας δούμε μέσω κάποιων ερωταπαντήσεων την ιστορία των «διαλόγων» που έχουν εξαγγελθεί απ’ τους εκάστοτε κυβερνώντες ως τις ημέρες μας.

Ερώτηση 1η: Είναι η πρώτη φορά που εξαγγέλλεται εθνικός διάλογος για την Παιδεία;

Δεν είναι η πρώτη φορά που ένας υπουργός Παιδείας εξαγγέλλει «διάλογο» και στέλνει πρόσκληση σε όλους τους αρμόδιους φορείς. Οι πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις τέτοιων διαλόγων στην πρόσφατη ιστορία του υπουργείου είναι του κ. Σουφλιά (Ν.Δ.) -που αντικατέστησε τον κ. Κοντογιαννόπουλο, αμέσως μετά την δολοφονία του συναδέλφου μας Ν. Τεμπονέρα-, του κ. Αρσένη (ΠΑΣΟΚ), αμέσως μετά την ενάμιση μηνός απεργία του κλάδου μας, της κ. Διαμαντοπούλου (ΠΑΣΟΚ) και του κ. Αρβανιτόπουλου (Ν.Δ.), καθώς οι δύο τελευταίοι είχαν αναλάβει την εφαρμογή των μνημονιακών μέτρων στην Παιδεία. Ο σημερινός υπ. Παιδείας κ. Φίλης, ακολουθώντας τα βήματα των προκατόχων του, με επιστολή του, καλεί τους εκπαιδευτικούς, τους συλλόγους διδασκόντων, γονείς και μαθητές, να συμμετέχουν στον «διάλογο». Η πρόσκληση αυτή γίνεται σήμερα, «κατόπιν εορτής». Η κυβέρνηση (ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ) στην οποία μετέχει ο κ. Φίλης, εφαρμόζει τις ίδιες με τους προηγούμενους υπουργούς πολιτικές, δεσμευμένη απ’ την υπογραφή του 3ου μνημονίου. Αυτό δεν πρέπει να μας διαφεύγει ούτε στιγμή. Το ίδιο μνημόνιο ψήφισαν από κοινού στη Βουλή όλοι μαζί (ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ - ΝΔ - ΠΑΣΟΚ - ΠΟΤΑΜΙ).

Ερώτηση 2η: Πώς γίνονται οι εθνικοί διάλογοι;

Και στο παρελθόν, όπως ακριβώς και σήμερα, οι υπουργοί συγκροτούσαν επιτροπές από «δοκιμασμένους» πανεπιστημιακούς, που στις αρχές της δεκαετίας του 1990 ήταν οι εισαγωγείς των νεοφιλελεύθερων απόψεων στη χώρα μας και στη συνέχεια έγιναν οι επίσημοι εκφραστές τους. Οργάνωναν πανηγυρικές συναντήσεις και πλήρωναν αδρά την εμπειρογνωμοσύνη των «σοφών». Ο κ. Αρσένης μάλιστα πρόσθεσε μια καινοτομία, εισάγοντας τους «πολλαπλασιαστές» της κυβερνητικής πολιτικής, εκπαιδευτικούς δηλαδή, που έναντι κάποιας αμοιβής, ανέλαβαν τότε να διαφωτίσουν όλους εμάς, σε ειδικές συναντήσεις ανά ΠΥΣΔΕ, για τα καλά της «μεταρρύθμισής» του!

Ερώτηση 3η: Σε ποιες συνθήκες εξαγγέλλονταν οι εθνικοί διάλογοι και ποια κατάληξη είχαν όλοι οι προηγούμενοι;

Όλοι οι προηγούμενοι διάλογοι εξαγγέλλονταν κάθε φορά που οι σχεδιαζόμενες πολιτικές για την Παιδεία συναντούσαν την αντίσταση της εκπαιδευτικής κοινότητας. Αυτό συνέβαινε συνήθως γιατί οι πολιτικές αυτές είχαν ως πραγματικό στόχο την περιστολή των μορφωτικών δικαιωμάτων των μαθητών και την υποβάθμιση της αξίας του διδακτικού έργου του Δημόσιου Σχολείου και του εκπαιδευτικού. Βέβαια όλες οι μεταρρυθμίσεις στις εισηγητικές τους εκθέσεις, περιγράφουν ένα σχολείο ελκυστικό και ευχάριστο: υπόσχονται ελάφρυνση των παιδιών από τoν υπερβολικό φόρτο, διαβεβαιώνουν γονείς και μαθητές πως θα περιοριστεί ο ρόλος των φροντιστηρίων. Ωστόσο η εμπειρία 25 χρόνων μεταρρυθμίσεων, αναμορφώσεων και προσαρμογών έδειξε πως άλλα λέγονται και άλλα τελικά προκύπτουν στην πράξη. Αυτές οι αναντιστοιχίες δημιουργούσαν αρνητικό πολιτικό φορτίο στον εκάστοτε υπουργό. Έτσι, οι «διάλογοι» στις συνθήκες αυτές έντυναν με καλές προθέσεις και δήθεν συναινετική διάθεση την παραίτηση της Πολιτείας απ’ την υποχρέωσή της να παρέχει δωρεάν Παιδεία. Έκρυβαν δηλαδή τη συγκαλυμμένη μεταφορά του κόστους της εκπαίδευσης από την Πολιτεία στην οικογένεια και λειτουργούσαν αποπροσανατολιστικά,. Όλοι αυτοί οι «διάλογοι» είχαν εν τέλει έναν κοινό τόπο: την προσπάθεια των υπουργών (και των κυβερνήσεών τους συνακόλουθα) να ξεπεράσουν μια δυσμενή γι’ αυτούς κατάσταση, να κερδίσουν χρόνο, να ανιχνεύσουν τις διαθέσεις των εκπαιδευτικών και να προετοιμάσουν το έδαφος για τα επόμενα μέτρα.  

Ερώτηση 4η: Σε ποιες συνθήκες επιχειρείται σήμερα να εμπλακεί η εκπαιδευτική κοινότητα στον «διάλογο»;

Ο σημερινός υπουργός μας προτρέπει όλους να συζητήσουμε, είτε σε παιδαγωγικές συνεδριάσεις των συλλόγων διδασκόντων, είτε οργανώνοντας συζητήσεις μαζί με γονείς και μαθητές στα σχολεία. Ας δούμε όμως τα πραγματικά δεδομένα:

Δόθηκαν εύκολα ψεύτικες υποσχέσεις απ’ τη μεριά του Υπουργείου για διορισμούς που θα γίνονταν το Σεπτέμβρη του 2015, αλλά πάγωσαν και για όλο το 2016, αφού παραβιάζουν το πλαίσιο του 3ου μνημονίου και δεν επιτρέπονται από το κουαρτέτο. Αυτές οι υποσχέσεις πολύ γρήγορα ξεχάστηκαν.

Ξέρουμε πως η χρηματοδότηση των σχολείων και η υλικοτεχνική υποδομή σήμερα, μετά από συνεχείς μειώσεις εδώ και τόσα χρόνια, είναι κάτω από 2,5% του ΑΕΠ. Οφείλουμε να θυμίσουμε πως η πρόταση του εκπαιδευτικού κινήματος είναι να δίνεται το 5% του ΑΕΠ. Τί ακριβώς να προτείνουμε για τα σχολεία; Μήπως ο Υπ. Παιδείας θέλει να προτείνουμε λύσεις για προσέλκυση χορηγών ή για αξιοποίηση των σχολικών χώρων προς εξεύρεση πόρων, όπως πρότεινε ο κ. Λιάκος στα πλαίσια του εθνικού διαλόγου, αφού «δεν γίνεται αλλιώς»;

Στην Ειδική Αγωγή, σε μία νύχτα ο υπουργός αλλάζει κατεύθυνση, καταργώντας έμμεσα τα Τμήματα Ένταξης. Πρόκειται ουσιαστικά για υποβάθμιση της Ειδικής Αγωγής. Η αναλογία αναπληρωτών-μονίμων στην Ειδική Αγωγή φτάνει στο 245% υπέρ των πρώτων και οι αναπληρωτές αναπληρώνουν τους εαυτούς τους, χωρίς να υπάρχει φως στο στην ομίχλη της εργασιακής τους επισφάλειας. Δηλώνει στην ΟΛΜΕ-ΔΟΕ πως τον επόμενο μήνα καταθέτει το νόμο για την Ειδική Αγωγή γιατί «ολοκληρώθηκε ο διάλογος». Αντιλαμβανόμαστε πότε και με ποιούς έγινε ο διάλογος;

Για τη μαθητική διαρροή, έρευνα του Συνηγόρου του Παιδιού δείχνει πως 30.000 ανήλικοι 15 -17 χρόνων εγκαταλείπουν το σχολείο μετά το Γυμνάσιο για να βρουν δουλειά. Οι αριθμοί είναι αμείλικτοι. 322.000 παιδιά στερούνται τροφής, 44% των νοικοκυριών δηλώνει αδυναμία για τη διατροφή των παιδιών, 32.000 μαθητές αντιμετωπίζουν «επισιτιστική ανασφάλεια» -απλά πείνα-, πάνω από 1.500.000 συμπολίτες μας είναι άνεργοι. Τι να «προτείνουμε» για τα παιδιά που αναγκάζονται να δουλεύουν, όταν η φτώχεια και η ανεργία θερίζουν;

Σχετικά με τα αναλυτικά και ωρολόγια προγράμματα ζητούνται προτάσεις. Σε ποια προγράμματα αναφέρεται ο υπουργός; Σε αυτά που περικόπτονται ή σε αυτά που δεν εφαρμόζονται πλήρως, αδιαφορώντας για στοιχειώδεις παιδαγωγικές αρχές; Ακόμη σήμερα υπάρχουν χιλιάδες κενά σε σχολεία. Ο υπουργός μας λέει πως δεν πρόκειται να καλυφθούν και πως διορισμοί θα γίνουν αν το επιτρέψει το κουαρτέτο. Ποιος διάλογος μπορεί να γίνει σ’ αυτό το πλαίσιο;

Η ενισχυτική διδασκαλία, δύο μήνες πριν το τέλος της σχολικής χρονιάς επιτέλους (!!!) άρχισε στο Γυμνάσιο. Για το Λύκειο ούτε λόγος. Τελειώνει η χρονιά, αλλά για την Πρόσθετη Διδακτική Στήριξη ο υπουργός δήλωσε πως δεν υπάρχουν χρήματα. Θα βρεθούν χρήματα αν πάμε να συνομιλήσουμε με τον υπουργό;

Για την Τεχνική Επαγγελματική Εκπαίδευση μαθαίνουμε τί έχει ήδη σχεδιαστεί μέσω διαρροών (που όμως ως «Μήλιοι» δεν μπορούμε να αγνοήσουμε):

ü Τον Σεπτέμβριο στην Α΄ τάξη θα κάνουν εγγραφές μόνο τα ΓΕΛ.

ü Θα γίνει δραστική μείωση/συγχώνευση των ειδικοτήτων κατά 50%.

ü Η ΤΕΕ δεν θα αποτελεί μέρος της τυπικής εκπαίδευσης και θα ενταχθεί σε νέο φορέα της μη τυπικής εκπαίδευσης μαζί με την αρχική κατάρτιση ΣΕΚ, ΙΕΚ, (πρόταση Σ. Πάγκαλου, έκθεση R.E.N, Φίλης στην έναρξη των εργασιών της επιτροπής εθνικού διαλόγου).

ü Η φοίτηση θα καθορίζεται στο τέλος του α΄τετράμηνου.

ü Οι εγγραφές θα γίνονται ηλεκτρονικά. Η Α΄τάξη θα είναι κοινή σε ΓΕΛ, ΕΠΑΛ.

ü Οι εκπαιδευτικοί θα καλύπτουν ωράριο στα Δημόσια ΙΕΚ, σαν να αποτελούν κανονικές σχολικές μονάδες, αν και τα ΙΕΚ ανήκουν στη Διά Βίου Μάθηση, πράγμα που σημαίνει πως η υποχρεωτική μετακίνηση εκπαιδευτικών στα ΙΕΚ τον περασμένο Δεκέμβρη δεν ήταν μεμονωμένο περιστατικό, αλλά στρατηγικός στόχος.

ü Προστίθεται 4Ο μεταλυκειακό έτος, με μαθητεία – τσάμπα εργασία δηλαδή-, όπου θα γίνονται μαθήματα ειδικότητας και άσκηση σε επιχειρήσεις.

Ο Πρόεδρος της Επιτροπής Εθνικού και Κοινωνικού Διαλόγου κ. Αντώνης Λιάκος, τόνισε: «θα πρέπει να γίνονται μαθήματα και στους γονείς, ώστε να μπορούν να συνεχίζουν στο σπίτι το έργο του σχολείου, όπως και να αναπτυχθεί σχέδιο συνεχούς επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών, ακόμη και στα κενά του ωραρίου τους στο σχολείο». Οι γονείς λοιπόν θα συνεχίζουν στο σπίτι το έργο του σχολείου, αφού οι εκπαιδευτικοί δεν εργάζονται όσο πρέπει και (φυσικά!!) δεν είναι επαρκώς επιμορφωμένοι. Γι αυτό και επιτελούν πλημμελώς τα καθήκοντά τους, αφήνοντας κενά στο έργο τους, τα οποία θα καλύπτονται από επιμορφωμένους γονείς. Βέβαια δεν ασχολείται κανείς από τους «σοφούς» του διαλόγου με το τι σημαίνει κενό για τους εκπαιδευτικούς. Δεν άκουσε κανείς για τους εκπαιδευτικούς που τρέχουν στα κενά τους σε δεύτερο, τρίτο ή τέταρτο σχολείο, για να συμπληρώσουν το ωράριό τους. Δεν έχει ακούσει κανείς για τον όγκο των εξωδιδακτικών και γραφειοκρατικών καθηκόντων, που έχουν προστεθεί στα καθημερινά βάρη και πόσο αναγκαίο είναι το διάλειμμα για να συνεχίσουν οι εκπαιδευτικοί (και οι μαθητές μας) στην επόμενη διδακτική ώρα.

Διατηρείται και επεκτείνεται το αυταρχικό πλαίσιο στη διοίκηση των σχολείων. Τροποποιήθηκε αιφνιδιαστικά –με υπουργική απόφαση– το καθηκοντολόγιο για το ρόλο των σχολικών συμβούλων και τους αναθέτει ουσιαστικά διοικητικά καθήκοντα, ρόλο επόπτη-επιτηρητή και απαιτεί αυστηρότερο έλεγχο εφαρμογής των (αντιεκπαιδευτικών) οδηγιών του Υπουργείου, ακυρώνοντας τις αποφάσεις των συλλόγων διδασκόντων.

Σύμφωνα με πρόσφατες δηλώσεις του υπουργού, υπάρχουν πολλοί εκπαιδευτικοί με πλεόνασμα ωρών, που μπορούν να συνεισφέρουν στη μεγάλη προσπάθεια του εθνικού διαλόγου. Για να στηρίξει αυτές του τις δηλώσεις χρησιμοποιεί κι αυτός τις γνωστές (ίδιες με τους προκατόχους του) συνταγές, με μεγάλες δόσεις από λογιστικές «αλχημείες» και λαθροχειρίες, παραποιώντας την αλήθεια. Ο χρόνος εξωδιδακτικής εργασίας-γραμματειακής υποστήριξης που παρέχουν οι εκπαιδευτικοί δεν υπερβαίνει το 0,45% του συνολικού χρόνου εργασίας και γι αυτό ευθύνεται μόνο το υπουργείο. Αλλάζει τα ωρολόγια προγράμματα σε ειδικότητες και αποψιλώνει συστηματικά τα τελευταία χρόνια τα σχολεία από γραμματειακό προσωπικό. Τη γραμματειακή υποστήριξη στα σχολεία παρέχουν αναγκαστικά σήμερα οι εκπαιδευτικοί.

Ας πούμε τα πράγματα με τ’ όνομά τους

Οι επικεφαλής του εθνικού διαλόγου λειτουργούν ως λαγοί στην κούρσα των «εποικοδομητικών» και «ρεαλιστικών» προτάσεων, εντός του δημοσιονομικού πλαισίου, που σφίγγει θανάσιμα όλες τις βαθμίδες της Εκπαίδευσης. Πρόκειται για τους μονολόγους του ΟΟΣΑ, που από το 2011 δίνει οδηγίες, οι κυβερνήσεις τις υλοποιούν και το Δημόσιο Σχολείο καταρρέει. Διάλογος δεν υφίσταται. Πρόκειται για έναν παραπλανητικό ευφημισμό και για κακοποίηση της έννοιας του διαλόγου. Ο «εθνικός διάλογος» έχει τελικό στόχο να κλειδώσουν νομοθετικά μέχρι τον Απρίλιο του 2016 όλες οι δεσμεύσεις του 3ου μνημονίου. Τότε θα τελειώσει κι ο «διάλογος» και θα έχει νομοθετηθεί η προσαρμογή του Δημόσιου Σχολείου στα πρότυπα του ΟΟΣΑ.

Τα εκρηκτικά προβλήματα που αντιμετωπίζει το Δημόσιο Σχολείο είναι γνωστά. Έχουν τεθεί κατ’ επανάληψη από τα σωματεία των εκπαιδευτικών στις εκάστοτε ηγεσίες του υπουργείου Παιδείας. Προτάσεις έχουν γίνει, αμέτρητες κινητοποιήσεις από γονείς, μαθητές, εκπαιδευτικούς έχουν δείξει ποιες είναι οι ανάγκες στα σχολεία, αμέτρητα υπομνήματα έχουν επιδοθεί, απαιτώντας λύσεις στα προβλήματα που ταλαιπωρούν τη Δημόσια Παιδεία. Δεν λείπουν οι ιδέες και οι προτάσεις.

Η κυβέρνηση γνωρίζει πολύ καλά τα προβλήματα του σχολείου και τις ανάγκες του. Γνωρίζει και τις θέσεις της εκπαιδευτικής κοινότητας. Δεν δεσμεύεται όμως ούτε από τους εκπαιδευτικούς, ούτε απ΄την υποχρέωσή της να μορφώνει τα παιδιά μας. Δεσμεύεται μόνον από τα μνημόνια που συνομολόγησε με την Ε.Ε-ΔΝΤ-ΟΟΣΑ. Η με όποιον τρόπο συμμετοχή μας, σε αυτή τη διαδικασία, έστω με τις απόψεις μας και τα αιτήματά μας, κανένα αποτέλεσμα υπέρ των θέσεών μας δε θα έχει. Αντίθετα θα χρησιμοποιηθεί από την Κυβέρνηση ως νομιμοποιητικό στοιχείο των προειλημμένων αποφάσεών της! Το Υπουργείο δεν ενδιαφέρεται για το τι θα γράψει όποιος εκπαιδευτικός ή σύλλογος διδασκόντων θελήσει να ανταποκριθεί στο κάλεσμά του. Θέλει να αξιοποιήσει τη συμμετοχή αυτή ως μια επίφαση δημοκρατίας, ώστε να επιβάλει, χωρίς πολλές αντιστάσεις, τα μέτρα που έχουν ήδη ετοιμαστεί και έχουν υπογραφεί απ’ την κυβέρνηση. Το έχουμε ζήσει ξανά. Ας χρησιμοποιήσουμε την εμπειρία μας, γιατί διαφορετικά κινδυνεύουμε ως και να γίνουμε συνένοχοι και συνεργοί στην εφαρμογή της καταστροφικής μνημονιακής πολιτικής.

Άλλωστε, μήπως και οι Μήλιοι, κέρδισαν τελικά τίποτε απ’ τον «διάλογο» όπου «συμμετείχαν»; Ας τελειώσουμε όπως περίπου αρχίσαμε. Με λίγο Θουκυδίδη: «Και οι Μήλιοι […] συνθηκολόγησαν με τους Αθηναίους με τον όρο να αποφασίσουν εκείνοι  για την τύχη τους. Κι αυτοί σκότωσαν όσους Μήλιους ενήλικους έπιασαν, κι έκαμαν δούλους τα παιδιά και τις γυναίκες. Το νησί το αποικίσανε οι ίδιοι στέλνοντας αργότερα πεντακόσιους αποίκους».


ΚΟΙΝΗ ΔΡΑΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου