Παρασκευή 8 Νοεμβρίου 2013

Εκπαίδευση χωρίς Παιδεία. Αυτό θέλουμε;


Εκπαίδευση χωρίς Παιδεία. Αυτό θέλουμε;


Αρθρογράφος:

Δημήτρης Τσιριγώτης

Η εκπαίδευση είναι ο τρόπος απόκτησης γνώσης περιορισμένου εύρους και βάθους που εκφράζεται , ως επί το πλείστον, με τα εκπαιδευτικά προγράμματα. Στην Ελλάδα υπάρχει μια διαρκής σύγχυση των δυο εννοιών. Η παιδεία ταυτίζεται με την εκπαίδευση ενώ, ειδικά στην εποχή μας ,δεν θα ήταν υπερβολικό να πούμε ότι οι δύο έννοιες είναι περισσότερο αντίπαλες παρά σύμμαχοι. Κανονικά ,θα έπρεπε, η εκπαίδευση να είναι ο πιο έμπιστος και ικανός βοηθός της παιδείας. Σήμερα όμως φαίνεται ότι η εκπαίδευση προσπαθεί να γίνει το απόλυτο αφεντικό ,προσπαθεί να είναι αυθύπαρκτη και σχεδόν ,έχει εκτοπίσει τη παιδεία από το προσκήνιο. Ποιος θα περίμενε λοιπόν ότι η παιδεία και η εκπαίδευση θα μπορούσαν να βρεθούν αντίπαλες στην ίδια διελκυστίνδα; Παρακάτω να προσπαθήσω να αποσαφηνίσω τις διαφορές μεταξύ των δύο εννοιών . Εδώ να τονίσω ότι ως εκπαιδευτικός είμαι υπέρμαχος της εκπαίδευσης .Εκείνης της εκπαίδευσης όμως που δεν είναι αυτοσκοπός αλλά σεμνός υπηρέτης της παιδείας .

Η εκπαίδευση αφορά την παροχή εφοδίων και ανάπτυξη δεξιοτήτων με σκοπό κυρίως την επαγγελματική πορεία του ατόμου. Για αυτό και η εξειδίκευση είναι πλέον το βασικό της μέλημα. Στο σημερινό ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα όλων των βαθμίδων είναι φανερή η τάση παροχής κατακερματισμένης γνώσης που θα αναπτύσσει μονόπλευρα το μαθητή και θα τον μετατρέπει σε έναν άριστα καταρτισμένο τεχνίτη ,χωρίς όμως κριτική σκέψη ,χωρίς φαντασία ,χωρίς συνείδηση και χωρίς βούληση. Αυτό συμβαίνει γιατί ουσιαστικά πρόκειται για μια εκπαίδευση χωρίς παιδεία. Το σχολείο αντί να είναι ο ναός της παιδείας έχει καταντήσει η κρησάρα που ψάχνει τους ικανούς και που βάζει τις πινακίδες των επαγγελματικών οδών που πρέπει να ακολουθήσει το κάθε παιδί.

Δεν είναι τυχαίες οι έννοιες που έχουν χρησιμοποιηθεί κατά καιρούς : "κλάδοι", "δέσμες", "κατευθύνσεις" "μαθήματα βαρύτητας" κ.α. Παιδιά δεκαπέντε χρονών καλούνται να πάρουν σημαντικές αποφάσεις για το επαγγελματικό τους μέλλον με αποτέλεσμα να εγκλωβίζονται σε αυτές χωρίς διέξοδο. Είναι επίσης φανερό ότι γίνεται υποβάθμιση –κατάργηση μαθημάτων που παρέχουν γενική παιδεία. Υπάρχει μια τάση να ελαχιστοποιηθούν τα μαθήματα ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών, τέχνης και πολιτισμού (που καλλιεργούν τη παιδεία) και αντικατάστασής τους από μαθήματα ειδικότητας . Ακόμα και αυτή η χρήση του ενός σχολικού εγχειριδίου ανά μάθημα (ειδικά σήμερα στην εποχή της εύκολης πρόσβασης στη πληροφορία) δείχνει ξεκάθαρα τη τάση της παροχής πολύ συγκεκριμένης και περιορισμένης γνώσης. Αυτή η αντιμετώπιση των μαθητών σαν μηχανήματα ικανά να κάνουν ένα μόνο πράγμα απέχει πολύ από την έννοια της παιδείας.

Να πούμε εδώ ότι η επικείμενη αξιολόγηση των εκπαιδευτικών μπορεί να φαίνεται με μια πρώτη ματιά ότι έχει στόχο ,μόνο , τη χειραγώγηση των εκπαιδευτικών .Με μια πιο προσεχτική ανάλυση όμως είναι φανερό ότι ο στόχος είναι ο μαθητής και ο αυριανός πολίτης. Όπως ένα δίκτυο ηλεκτρονικών υπολογιστών χρειάζεται ένα κεντρικό υπολογιστή για να διαμοιράζει τα αρχεία ,έτσι και ο εκπαιδευτικός ,σύμφωνα με τα σχέδια του υπουργείου παιδείας ,θα είναι ένας απλός διαμοιραστής πακέτων γνώσης ,χάνοντας τον πραγματικό ρόλο, αυτό του πνευματικού ανθρώπου. Στόχος τους είναι λοιπόν το σχολείο να εξυπηρετεί τις ανάγκες της αγοράς .

Μετά τον υποβιβασμό των προϊόντων του πολιτισμού και της τέχνης σε εμπόρευμα σειρά τώρα έχει η εκπαίδευση. Και η αγορά έχει ανάγκη από ‘’χέρια’’ και ‘’εργαλεία’’ και όχι από ‘’μυαλά’’. Φυσικά οι ανάγκες της αγοράς δεν αφορούν τη παιδεία. Η παιδεία είναι προσανατολισμένη στις ανάγκες της ψυχής. Και η ψυχή είναι πολύ πιο σύνθετη από ένα γρανάζι.

«Όπως του αγάλματος, έτσι και του βίου όλα τα μέρη πρέπει να είναι αρμονικά.»(Σωκράτης).

«Η παιδεία σαν την πλούσια χώρα, παράγει όλα τα αγαθά». (Σωκράτης).

Τα κίνητρα της εκπαίδευσης είναι εξωτερικά : η ανταμοιβή, το κέρδος και ο ανταγωνισμός. Οι έλληνες μαθητές μαθαίνουν από πολύ μικροί να έχουν καλές επιδόσεις για να πάρουν καλούς βαθμούς (η πρώτη μορφή κέρδους στη ζωή ενός παιδιού).Τα σχολεία έχουν μετατραπεί σε χώρους όπου τα παιδιά μπολιάζονται στη λογική της αγοράς και του ακραίου ανταγωνισμού και ατομικισμού. Η επικείμενη αξιολόγηση των εκπαιδευτικών κατά πάσα πιθανότητα θα επιφέρει τα ίδια ολέθρια αποτελέσματα και στο κλάδο μας (κυρίως η σύνδεση της αξιολόγησης με τη μισθολογική εξέλιξη) . Αντιθέτως τα κίνητρα της παιδείας είναι εσωτερικά: προσπάθεια βελτίωσης του ‘’εαυτού’’ ως στάση ζωής μη περιμένοντας καμία εξωτερική ανταμοιβή. Στα πλαίσια αυτά η παιδεία κάνει τον άνθρωπο να επιδιώκει και παλεύει για την βελτίωση και των υπολοίπων συνανθρώπων του και όχι να αγωνιά και να μεθοδεύει τη δική του αναρρίχηση εις βάρος αυτών. Η εκπαίδευση έχει στόχο το ‘’εγώ’’ ενώ η πραγματική παιδεία το ‘’εμείς’’, το μοίρασμα. Η εκπαίδευση οραματίζεται τη πρωτιά ενώ η παιδεία διαπνέεται από τη λογική της μετριοφροσύνης. Η μετριοφροσύνη όχι στη θεωρία αλλά στην πράξη .

«Ένα γνωρίζω, πως δεν γνωρίζω τίποτε. (Εν οίδα ότι ουδέν οίδα).» (Σωκράτης)

«Οποιαδήποτε παιδεία είναι βασισμένη στην ιδέα της φιλοδοξίας πρόκειται να προκαλέσει κόλαση πάνω στη γη». ( Όσσο ).

Η εκπαίδευση έχει ανάγκη αποδειχτικά στοιχεία για να είναι πειστική και μετρήσιμη. Χρειάζεται εξετάσεις, βαθμούς, αριστεία, απολυτήρια , πανεπιστημιακά πτυχία ,διπλώματα ξένων γλωσσών ,διδακτορικά κ.α. Η παιδεία από την άλλη μεριά έχει τόσο μεγάλο ορίζοντα που δεν μπορεί να μετρηθεί. Δεν μπαίνει εύκολα σε καλούπια .Ας μιλήσουμε λίγο για την ελληνική πραγματικότητα όπου φαίνεται ότι έχουμε μανία με την εκπαίδευση αλλά δυστυχώς δεν ισχύει το ίδιο και με τη παιδεία. Το ποσοστό των ελλήνων μαθητών που μετά τη δευτεροβάθμια (Γυμνάσιο –Λύκειο ) εκπαίδευση συνεχίζουν στη τριτοβάθμια (ΑΕΙ και ΤΕΙ )είναι ίσως το υψηλότερο στην Ευρώπη. Η ελληνική οικογένεια έχει σε πρώτη προτεραιότητα τις σπουδές των παιδιών .Αυτό σαν γεγονός θα μπορούσε να θεωρηθεί ως θετικό .Ο τρόπος και το κίνητρο ,όμως, που το συνοδεύουν δημιουργεί πάρα πολλά προβλήματα στην ελληνική κοινωνία. Στην Ελλάδα θεωρούμε ότι η κοινωνική και επαγγελματική καταξίωση και επιτυχία στηρίζονται σε ένα καλό πτυχίο ή πλέον σε πολλά καλά πτυχία. Οπότε όλος ο μόχθος της οικογένειας εστιάζει σε αυτό το στόχο. Συγκεκριμένα στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση υπάρχει μόνο ένας στόχος που είναι η εισαγωγή στη τριτοβάθμια και στη τριτοβάθμια η απόκτηση πτυχίου με ζήτηση στην αγορά εργασίας .Και για την επίτευξη αυτού του στόχου η ελληνική οικογένεια είναι αποφασισμένη να δαπανήσει ένα πολύ μεγάλο μέρος του προϋπολογισμού της σε ιδιωτικά σχολεία, φροντιστήρια, ιδιαίτερα μαθήματα κ.α.

Για καλλιέργεια και για ολοκληρωμένη μόρφωση δεν γίνεται ούτε κουβέντα και αυτό οφείλεται και στο γεγονός ότι είμαστε ένας λαός που κατεξοχήν ταυτίζει και συγχέει τις έννοιες εκπαίδευση και παιδεία. Ο αντίλογος βέβαια εδώ θα ισχυριστεί ότι η ελληνική οικογένεια αναγκάζεται να ξοδευτεί γιατί υπάρχει έλλειμμα στη παρεχόμενη εκπαίδευση από τα δημόσια σχολεία της χώρας. Η αλήθεια βέβαια είναι διαφορετική: Δεν υπάρχει έλλειμμα εκπαίδευσης ,υπάρχει έλλειμμα παιδείας. Αυτό το έλλειμμα παιδείας είναι που κάνει τους γονείς να θέλουν οπωσδήποτε να σπουδάσουν τα παιδιά τους άσχετα αν αυτά το θέλουν ή αν έχουν και τις δυνατότητες-ικανότητες να το κάνουν. Πάρα πολλά ελληνόπουλα σπουδάζουν με το ζόρι και μάλιστα αντικείμενα που δεν τα ικανοποιούν ή δεν τους ταιριάζουν μόνο και μόνο για να ικανοποιήσουν μια κοινωνική απαίτηση. Η εκπαίδευση στην Ελλάδα έχει σαν κινητήριο μοχλό τα κοινωνικά στερεότυπα.

Όλα αυτά βέβαια συμβαίνουν γιατί στη χώρα μας έχουμε κατηγοριοποιήσει τα επαγγέλματα σε καλά επαγγέλματα (επιστήμονες)και σε κακά .Άλλη αξία δίνουμε σε ένα γιατρό ,σε ένα δικηγόρο και σε ένα μηχανικό και άλλη σε ένα τεχνίτη ,σε ένα γεωργό και σε ένα κτηνοτρόφο. Αυτό έχει ολέθρια αποτελέσματα στην ελληνική κοινωνία και οικονομία : Δεν μπορούν να απορροφηθούν όλοι οι πτυχιούχοι (άρα εκτίναξη της ανεργίας) και δεν υπάρχει επάρκεια στα υπόλοιπα επαγγέλματα (εγκατάλειψη ) οπότε οι θέσεις καλύπτονται από μετανάστες .

Επίσης πολύς λόγος γίνεται τελευταία για τη στροφή μεγάλης μερίδας των νέων προς τον ακροδεξιό χώρο. Ακόμα και αυτή η επιλογή τους δείχνει το έλλειμμα παιδείας . Όταν, οι ουσιαστικά απαίδευτοι και ακαλλιέργητοι νέοι μας, το μόνο που κάνουν είναι να εκπαιδεύονται για την επαγγελματική τους αποκατάσταση ,με πολύ εντατικό και επίπονο τρόπο ,είναι φυσικό τώρα να νοιώθουν ότι έχουν πέσει θύματα πλεκτάνης. Ξαφνικά τους είπαμε ότι λόγω της κρίσης δεν υπάρχουν δουλειές ,ότι θα είναι άνεργοι ,ότι πρέπει να μάθουν να ζουν με πολύ λιγότερα χρήματα. Οι νέοι δυστυχώς δεν είχαν την πνευματική ωριμότητα ,λόγω της έλλειψης πραγματικής παιδείας να το διαχειριστούν όλο αυτό και έτσι αρπάχτηκαν από ότι πιο ακραίο και έντονο που θα έδινε εκτόνωση στην οργή τους. Οι νέοι επιζήτησαν μια δυναμική αντίδραση της στιγμής που όμως φαίνεται να μετουσιώνεται σε σταθερή αξία. Πέρασαν από την αφελή πολιτική ξεγνοιασιά στην , ακόμα πιο αφελή, πολιτική θέση. Χωρίς καμία πολιτική ζύμωση ,έχοντας απόσταση από το καθημερινό πολιτικό δρώμενο ,ξαφνικά ,βρέθηκαν στο κέντρο των εξελίξεων.

«Η Παιδεία κάνει το λαό εύκολο να οδηγηθεί, αλλά δύσκολο να εξαπατηθεί, εύκολο να κυβερνηθεί, αλλά αδύνατο να υποδουλωθεί».( Μπ. Χαρμ)

Η εκπαίδευση είναι στατική και διεκπεραιώνεται σε περιορισμένο χρονικό ορίζοντα. Μόλις ο στόχος επιτευχθεί σταματά και η εκπαίδευση. Η παιδεία είναι δυναμική και αέναη .Δεν υπάρχει καθαρός στόχος για να επιτευχθεί και να λάβει τέλος. Δεν εξαντλείται στην απόκτηση μερικών αποδεικτικών εκπαίδευσης (πτυχία ,διπλώματα),αλλά είναι μια μόνιμη διαδικασία αναζήτησης της προσωπικής αλήθειας. Η παιδεία είναι μια διαρκής προσπάθεια ολοκλήρωσης δια βίου.

«Γηράσκω αεί διδασκόμενος».( Σωκράτης).

Η εκπαίδευση είναι πάντα αποσπασματική και έχει περιορισμένο εύρος και βάθος . Η παιδεία είναι πάντα γενική, εμπεριέχει την εκπαίδευση και έχει έννοια ολιστική .Αν ο στόχος της εκπαίδευσης είναι η στείρα απόκτηση γνώσεων ,ο στόχος της παιδείας είναι η ψυχική ,συναισθηματική και πολιτική ολοκλήρωση του ατόμου. Εκτός από τη λογική νοημοσύνη (στην οποία επικεντρώνεται η εκπαίδευση) δίνει μεγάλη σημασία και σε άλλα είδη νοημοσύνης : τη συναισθηματική(ικανότητα του ανθρώπου να καταλαβαίνει τους άλλους) ,την ενδοπροσωπική (ικανότητα του ανθρώπου να καταλαβαίνει τα δικά του αισθήματα) τη λεκτική κ.α. Αν η εκπαίδευση αγαπάει τη πολυμάθεια η παιδεία αγαπάει τη φιλομάθεια. Η εκπαίδευση χρησιμοποιεί παρωπίδες για να εστιάζει σε συγκεκριμένα σημεία της γνώσης. Αντιθέτως η παιδεία είναι ευρυγώνιος φακός που ανοίγει το πλάνο.

«Το μυαλό είναι φωτιά που πρέπει να ανάψεις, κι όχι δοχείο που πρέπει να γεμίσεις».(Πλούταρχος).

Η εκπαίδευση είναι πάντοτε εντεταλμένη. Το πλαίσιό της καθορίζεται από τις ορέξεις της κυβερνητικής εξουσίας και του αρμόδιου υπουργείου .Ως εκ τούτου μέσω της εκπαίδευσης γίνεται προσπάθεια διαμόρφωσης υπάκουων συνειδήσεων που δεν αμφισβητούν την άρχουσα τάξη και εξουσία ακόμα και όταν αυτή αυθαιρετεί ή κάνει κατάχρηση. Όμως μια τέτοια εκπαίδευση , χωρίς παιδεία, παράγει ενδεχομένως «ιδιοφυείς επιστήμονες» και άριστα καταρτισμένους τεχνοκράτες, οι όποιοι όμως έχουν «νεκρωμένη συνείδηση και νεκρωμένη βούληση».

Από την άλλη πλευρά η παιδεία είναι ελεύθερη ,δεν εξουσιάζεται ,και δεν υπακούει σε εντολές. Μπορεί μάλιστα να είναι η ασπίδα απέναντι σε οποιαδήποτε προσπάθεια αυθαιρεσίας και καταπάτησης της ελευθερίας. Αποβλέπει στη διαφύλαξη της δημοκρατίας στην ποιοτική ανύψωση του λαού. Οι εχθροί της δημοκρατίας επιδιώκουν να κρατούν έναν λαό αποπροσανατολισμένο, ανίκανο να σκέπτεται και αδύνατο να αποφασίζει. Δυστυχώς πολλές φορές η παρεχόμενη εκπαίδευση έχει χρησιμοποιηθεί ως το εργαλείο που εξυπηρετεί τα άνομα σχέδιά τους.

«Η εκπαίδευση προσπαθεί να μορφώσει πολίτη ικανό να συντηρεί τα καθεστώτα» . (Δημ.Γληνός).

«Η λιγότερο δαπανηρή άμυνα των κρατών είναι η Παιδεία». (Ε. Μπυρκ) .

«Ποτέ δε σημαδεύουνε στα πόδια. Στο μυαλό είναι ο στόχος . Το νου σου ε; ». (Κ.Γώγου).

Η εκπαίδευση παίζει συντηρητικό ρόλο στην αναζήτησης νέας γνώσης .Προτιμά να διαιωνίζει την κεκτημένη γνώση και απεχθάνεται τις αλλαγές και τις ανατροπές της. Στόχος της είναι η διατήρηση της αδράνειας. Αντίθετα η παιδεία επιδιώκει την δράση ,δηλαδή, την παραγωγή νέας γνώσης που συνήθως προκαλεί την κατάρριψη της προηγούμενης. Η παιδεία έχει σκοπό την απελευθέρωση του ανθρώπου από τα δεσμά του φόβου και του δογματισμού και να καλλιεργήσει τον προβληματισμό και την αμφιβολία. Γι αυτό και είναι ιδιαίτερα ενοχλητική για τη καθεστηκυία τάξη πραγμάτων η οποία κάνει ότι μπορεί για να την ελέγξει. «Στόχος του δάσκαλου είναι να διδάξει το παιδί να μη συγχέει το καλό με την αδράνεια και το κακό με τη δράση» . (Μαρία Μοντεσσόρι) .

Η εκπαίδευση επιδιώκει τη βίαιη ενσωμάτωση του ατόμου στη μάζα .Για το λόγο αυτό θέλει να εξομαλύνει τις διαφορές μεταξύ των ατόμων με απώτερη τάση την εξομοίωση μεταξύ τους .Αντίθετα η παιδεία δείχνει σεβασμό στη διαφορετικότητα με ιδανική απώτερη τάση την ανάδειξη της μοναδικότητας του κάθε ανθρώπου. Η εκπαίδευση έχει στόχο τη μάζα που να περιέχει πολλά ίδια ‘’εγώ’’ ενώ η παιδεία έχει στόχο το ‘’εμείς’’ που να περιέχει πολλά διαφορετικά πρόσωπα. «Οι άνθρωποι γεννιούνται αμαθείς, όχι ηλίθιοι. Γίνονται ηλίθιοι στην πορεία, από την εκπαίδευση » .( Μπέρτραντ Ράσελ).

Η εκπαίδευση είναι υποχρεωτική ενώ η παιδεία προαιρετική. Η παιδεία είναι επιλογή και σε αντίθεση με την εκπαίδευση δεν δίνεται και δεν αφομοιώνεται με το ζόρι. Επίσης η εκπαίδευση είναι μια εκούσια μετρήσιμη και αντικειμενική διαδικασία ενώ η παιδεία ,συνήθως , παρέχεται ακούσια, είναι υποκειμενική και ,φυσικά ,δεν μετριέται. Την εκπαίδευση την παρέχουν συγκεκριμένοι φορείς (σχολεία και εκπαιδευτικοί) ενώ τη παιδεία μπορείς να την αντλήσεις από παντού ,(πέρα από το σχολείο ),από την οικογένεια ,τους φίλους, από μια καλή συζήτηση, από τις τέχνες ,από ένα βιβλίο ,από ένα πίνακα , από ένα τραγούδι, μια ταινία ή ένα θέατρο και από ένα σωρό άλλα. Το αξιοσημείωτο είναι ότι η δράση της παιδείας είναι υπόγεια και φυσικά δεν μπορεί να πάρει τη μορφή διδασκαλίας. Δεν διδάσκεται η παιδεία. Απλά καλλιεργείται χωρίς να το παίρνεις είδηση και προαιρετικά.

«Η Παιδεία είναι πολύ σπουδαίο πράγμα. Καλό είναι όμως να θυμόμαστε πότε πότε πως τα πράγματα που αξίζει να ξέρει κανείς δε διδάσκονται». (Όσκαρ Ουάιλντ)

Η παιδεία είναι πάντα υπέρμαχος των ανωτέρων αξιών της δημοκρατίας ,της ελευθερίας ,της αρετής και της ηθικής εξύψωσης του ανθρώπου. Η εκπαίδευση είναι ένα δυνατό όπλο .Και στο όπλο παίζει ρόλο το χέρι που το κρατάει και προς τα πού σημαδεύει. Με αυτήν την έννοια η χωρίς παιδεία εκπαίδευση μπορεί να είναι ,ενίοτε, και επικίνδυνη.

«Πασά επιστήμη χωριζόμενη δικαιοσύνης και της άλλης αρετής, πανουργία, ου σοφία φαίνεται». ( δηλαδή η επιστήμη που χωρίζεται από τη δικαιοσύνη και την υπόλοιπη αρετή γίνεται πανουργία και όχι σοφία). (Πλάτωνας).

Στο βάθος τους όλα τα προβλήματα είναι προβλήματα παιδείας. Τα περισσότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε ως πολίτες αυτής της χώρας θα είχαν πιο εύκολη λύση εάν δίναμε την αξία που της αρμόζει στην παιδεία και δεν την υποβαθμίζαμε τόσο ,ταυτίζοντάς την με μια, χωρίς παιδεία ,εκπαίδευση. Η σημερινή εκπαίδευση πρωταγωνιστεί στη χώρα μας. Στην ουσία όμως έχει καταντήσει δούλος της άρχουσας τάξης και της αγοράς. Θέλει σκυμμένα κεφάλια που ‘’κάνουν τη δουλίτσα τους’’. Μόνο η ολοκληρωμένη παιδεία ,με βοηθό της μια σωστή εκπαίδευση , μπορεί να κάνει τα κεφάλια να σηκωθούν με υπερηφάνεια.

Ο Δ. Τσιριγώτης είναι Φυσικός




Μπορεί να μην έχει να φάει αλλά θα έχει Wi-Fi


 
 
 
Αρθρογράφος:

Αντώνης Αντωνάκος

Μπορεί να μην έχει να φάει αλλά θα έχει Wi-Fi

του Αντώνη Αντωνάκου

Συμπολίτισσες και συμπολίτες έφτασε η μεγάλη στιγμή. Ήγγικεν η ώρα. Σε λίγο καιρό όλοι οι Έλληνες θα μπορούν να σερφάρουν τζάμπα. Ο τζάμπας ζει και μάλιστα μας προσφέρει δωρεάν ιντερνέτ. Ο τζάμπας έγινε πρωθυπουργός και ήρθε η ώρα να κάνει το όραμά του πράξη. Ότι δεν πρόλαβε ο προηγούμενος τζάμπας ήρθε να το τελειώσει ο συγκάτοικός του.

Ήρθε η ώρα χριστιανοί νοικοκυραίοι, αυτός ο κακόμοιρος λαός που είχε ψηφιακά μεσάνυχτα, τώρα να βρει το φως του. Ήρθε η ώρα να ψάχνει απʼ τον καναπέ του πια για δουλειά, να μπορεί μέσα απʼ τη θαλπωρή τού σπιτιού του να βρεθεί στη Βενετία στο Παρίσι στις Άνδεις στο Μπουένος Άιρες. Να κάνει τσάτ με αγνώστου ταυτότητας αντικείμενα. Ω! ας είναι ευλογημένο το Google earth και η Μάγια Τσόκλη.

Ήρθε η ώρα να μαθαίνει απʼ το σάιτ των μητροπόλεων το μενού των συσσιτίων και την πρόγνωση του καιρού. Για το αν θα κάνει λιακάδα την Κυριακή ώστε να βγει να ψωνίσει. Έστω με τα μάτια. Να δει από κοντά το μαγαζάτορα να τρώει στο μαγαζί του, να γίνεται ένα με το μαγαζί του και το εμπόρευμά του. Να γίνεται ο ίδιος εμπόρευμα και αξιοθέατο.

Ο τζάμπας ξέρει τι θέλει η μεσαία τάξη. Ο τζάμπας σπούδασε στην Αμερική. Εκεί που βγάζεις λεφτά απʼ το γραφείο, εκεί που διοικείς απʼ το γραφείο, εκεί που βομβαρδίζεις απʼ το γραφείο. Με τους σοφούς συμβούλους του, που άλλαξαν το ακροδεξιό τους δέρμα εν μια εκλογική νυκτί, μεταβάλει κάθε φορά τη σύσταση του κλύσματος.

Ξέρει την ψυχολογία της μεσαίας τάξης που είναι παγιδευμένη στη μέγγενη του πανικού. Ξέρει πώς να καταδικάσει μέρα με τη μέρα τα παιδιά της στην ταπείνωση και τον ισόβιο εγκλεισμό. Ξέρει πως μετά την καταστροφή και τα ερείπια, μετά τις στρατιές των ανέργων και μετά τις ατομικές συμβάσεις σκλαβιάς, μπορεί να αξιολογήσει τα ερείπια και τις καρατομημένες υποδομές.

Ξέρει πως μπορεί με μαεστρία να σου στερεί την ελευθερία που είχε κατακτήσει ο απείθαρχος παππούς σου, αυτός που έφαγε τα νιάτα του στα ξερονήσια για να έχεις εσύ κοινωνία κι όχι εταιρίες καυλωμένες για κέρδος.

Αυτός ο τζάμπας που τροφοδοτεί τη μεσαία τάξη με αυταπάτες. Τη μεσαία τάξη που ασφυκτιά απʼ τα χρέη και έχει παραλύσει απʼ τον πανικό. Τη μεσαία τάξη που παλεύει μέσα στον πανικό της να επιβιώσει για να μην καταρρεύσει, μη χάσει τη δουλειά, το αυτοκίνητο, το σπίτι, τα πράγματά της, μες στον πανικό πάντα μην τυχόν και δεν κατορθώσει να έχει ό,τι οφείλει να έχει για να υπάρχει.

Μια μεσαία τάξη που υπερασπίζεται την καπιταλιστική ηθική και τα αγαθά της θαρρείς και είναι ιδιοκτήτης τους, ενώ δεν είναι παρά ενοικιαστής που τον έχει γονατίσει η τιμή του ενοικίου και η απειλή της έξωσης.

Ναι, αυτό που λείπει πραγματικά απʼ τους Έλληνες είναι το Wi-Fi. Μέσα στα κλουβιά και μέσα στις πόλεις κάτεργα ίσως το Wi-Fi είναι μια κάποια λύση. Ίσως οι αγανακτισμένοι βρουν κανάλια επικοινωνίας με άλλους αγανακτισμένους. Ανταλλάσοντας σπόρους, ερωτικά υγρά, γελοιογραφίες της Καθημερινής και σπουδαίους καθεστωτικούς αφορισμούς.

Συμπολίτισσες και συμπολίτες η ψηφιακή επανάσταση έφτασε και στην τελευταία ραχούλα. Αυτό το μαύρο καλώδιο που είναι χωμένο στην άκρη της ασφάλτου θα μας φέρει και την είδηση του θανάτου των παιδιών μας. Θα μας φέρει το μέλλον στο πιάτο. Μέσα στον εικονικό μας βίο θα προσφέρει ο τζάμπας τα ψηφιακά του άνθη. Αυτά που καλλιέργησε η εργατική δύναμη και η νοημοσύνη των υποτελών. Αυτά, που στην πραγματικότητα τα χρυσοπλήρωσε και τα χρυσοπληρώνει με αίμα η ανθρωπότητα. Μια σπουδαία κατάκτηση του ανθρώπινου πνεύματος κομμένη και ραμμένη στα μέτρα της κυρίαρχης ιδεολογίας. Ένα μάτσο οπτικές ίνες για τον παλιμπαιδισμό του Έθνους. Ένα μάτσο οπτικές ίνες για αγορασμένες συνειδήσεις.

Πέμπτη 7 Νοεμβρίου 2013

Χωρις λόγια!


Η χαρά της εθνικής χρεωκοπίας


Η χαρά της εθνικής χρεωκοπίας


του Dmitry Orlov

 

 
Μάλλον η θλίψη της εθνικής χρεωκοπίας. Ο Ντμίτρυ Ορλόφ είναι Ρώσος συγγραφέας που ζει στις ΗΠΑ. Έγινε γνωστός με το βιβλίο του Reinventing Collapse (Ξαναεφευρίσκοντας την κατάρρευση), όπου περιγράφει την πολιτική και οικονομική κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, όπως ο ίδιος την έζησε, και προβάλλει την εμπειρία του στη διαφαινόμενη αμερικανική κατάρρευση. Με τη σύντομη αυτή εισαγωγή του σε μια μελέτη του Ντέιβιντ Κόροβιτς επιβεβαιώνει τις απόψεις του για την επικείμενη κατάρρευση της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας. Μπορείτε να βρείτε άρθρα του στο site Club Orlov. Ο Ντέιβιντ Κόροβιτς είναι Ιρλανδός και βιώνει κατά παρόμοιο μ’ εμάς τρόπο την οικονομικοπολιτική κατάρρευση της χώρας του. Τα εντυπωσιακά άρθρα και μελέτες του στο έξοχο ιρλανδικό site και δεξαμενή σκέψης Feasta αναλύουν τα οξύτατα προβλήματα των παγκοσμιοποιημένων μας αλληλεξαρτήσεων και επισημαίνουν το λίαν πιθανό ενδεχόμενο μιας αιφνίδιας παγκόσμια συστημικής κατάρρευσης.
Μπορείτε να δείτε και ένα ακόμα κείμενο του Κόροβιτς μεταφρασμένο στα ελληνικά, όπου ο συγγραφέας εξηγεί με απλά λόγια τις θέσεις του. Μια χρήσιμη εισαγωγή σε όλα αυτά είναι και αυτό το κείμενο.


 
Οι 78 σελίδες της σοβαρής και κάπως φορτωμένης με ορολογίες μελέτης του Ντέιβιντ Κόροβιτς (David Korowicz) με τίτλο Ανταλλαγές: Η Αλληλομόλυνση των Αλυσίδων Τροφοδοσίας του Χρηματοπιστωτικού Συστήματος: Μια Μελέτη της Παγκόσμιας Συστημικής Κατάρρευσης δεν είναι γρήγορο ή εύκολο ανάγνωσμα, αλλά είναι ένα πολύ σημαντικό ανάγνωσμα. Διευκρινίζει πολύ καλά την έννοια της αλλεπάλληλης χρεωκοπίας, κατά την οποία η χρηματοπιστωτική κατάρρευση αναπόδραστα οδηγεί σε πολιτική και οικονομική κατάρρευση χωρίς δυνατότητα συγκράτησης αυτής της διαδικασίας ή έστω αλλαγής της πορείας της. Ίσως αυτό να ακούγεται σαν μια πολύ απαισιόδοξη θέση και πράγματι είναι πολύ δύσκολο να φανταστούμε ότι θα μπορούσε να προκαλέσει μια χαρούμενη αντίδραση σε οποιοδήποτε άτομο με σώες τις φρένες του. Αλλά σ’ εκείνους που θεωρούν πολύ σημαντικό να καταλάβουν τι συμβαίνει, ο Κόροβιτς προσφέρει μια μεγάλη δόση ρεαλισμού. Παρ’ όλα αυτά, πρέπει να προειδοποιήσουμε: “Εγκαταλείψτε κάθε αισιοδοξία εσείς που εισέρχεστε εδώ!”*

* στμ. Αναφέρεται στην επιγραφή “lasciate ogni speranza, voi ch’entrate” (“εγκαταλείψτε την πάσα ελπίδα εσείς που εισέρχεστε”) που βρίσκεται πάνω από την πύλη της Κόλασης του Δάντη.

Οι περισσότεροι αντιμετωπίζουμε μια σειρά από διανοητικά οδοφράγματα όταν σκεφτόμαστε αυτά τα ζητήματα. Πρώτα απ’ όλα, η εμπειρία μας γνωρίζει μόνο βαθμιαίες εξελίξεις: Μια δράση προκαλεί μια ίση και αντίθετη αντίδραση. Μετά από μια διαταραχή, η ισορροπία βαθμιαία αποκαθίσταται. Οι ανθρώπινοι θεσμοί έχουν μονιμότητα και εξελίσσονται αργά.
Δεύτερον, η εμπειρία μας είναι κατατμημένη: Αν το θέμα είναι η εθνική χρεωκοπία, τότε οι ειδικοί στα χρηματοπιστωτικά βρίσκονται εκεί για να τους συμβουλευτούμε. Αν μιλάμε για κατάρρευση του παγκόσμιου εμπορίου, τότε στρεφόμαστε στους ειδικούς των επιχειρήσεων. Οι κοινωνιολόγοι θα μας πουν για τις αρνητικές επιπτώσεις που έχουν όλα αυτά στην κοινωνία, ενώ οι ψυχολόγοι θα μιλήσουν για συγκεκριμένους ασθενείς, αλλά δεν θα μπορούν να εξετάσουν τις κοινωνικές αιτίες των προβλημάτων τους. Αλλά η συστημική κατάρρευση είναι ένα διεπιστημονικό πρόβλημα που αψηφά κάθε προσπάθεια κατάτμησης και σαρώνει όλους αυτούς τους εξαιρετικά ειδικευμένους τομείς γνώσης ισοπεδώνοντας την κοινωνική πολυπλοκότητα.
Τρίτον, υπάρχει το ζήτημα των κινήτρων: Πέρα από την πνευματική περιέργεια, τι θα μπορούσε να αναγκάσει τον κόσμο να επενδύσει χρόνο και προσπάθεια στη λεπτομερή μελέτη ενός καταθλιπτικού ζητήματος που δεν έχει πρακτικές εφαρμογές; Το θέμα αυτό τείνει να προσελκύει ανθρώπους που έχουν άφθονο χρόνο στη διάθεσή τους και μια νοσηρή φαντασία. Παρ’ όλα αυτά αισθάνομαι ότι έχει μεγάλη σημασία να μπορείς να προβλέψεις το πώς θα εκτυλιχθούν τα γεγονότα: Μια δυσάρεστη εξέλιξη που έχει προβλεφθεί είναι πολύ καλύτερη από μια δυσάρεστη έκπληξη.
Η αίσθησή μας για το βαθμιαίο των εξελίξεων είναι προϊόν της εμπειρίας μας. Οι απότομες μεταβολές συχνά είναι μοιραίες κι αυτό σημαίνει ότι εκείνοι που τις γεύονται συνήθως δεν είναι διαθέσιμοι για να μας συμβουλεύσουν. Παραδείγματος χάρη, αισθανόμαστε ότι τα αυτοκίνητα είναι αρκετά ασφαλή και όσο κι αν διαφωνεί μ’ αυτό το μέγα πλήθος εκείνων που πέθαναν σε αυτοκινητιστικά δυστυχήματα, δεν είναι σε θέση να κάνουν ακουστή τη γνώμη τους. Οι περισσότεροι από τους ειδικούς και σοφούς μας που εναπομένουν έχουν διάγει βίο προστατευμένο και βαρετό με πολύ μικρή εμπειρία για οτιδήποτε έξω από το κανονικό. Οι λίγοι που έχουν επιζήσει από ένα ή δύο τρομακτικά επεισόδια μεγάλης ασυνέχειας αισθάνονται τυχεροί που επέζησαν και προτιμούν να μην τα θυμούνται συχνά ή με πολλές λεπτομέρειες. Η κοινή άποψη είναι ότι παράξενα φαινόμενα πράγματι συμβαίνουν, αλλά πάντοτε έρχεται κάποια στιγμή και επιστρέφει κάποιο είδος ισορροπίας.
Η αντίθετη άποψη, που υποστηρίζεται από τον Κόροβιτς και άλλους, έχει το μειονέκτημα πως είναι μάλλον πολύ εγκεφαλική και αφηρημένη και προσφέρει λίγα εμπειρικά και αυτονόητα στοιχεία. Κι αυτό κάνει την παρουσίασή της μάλλον δύσκολη για πολλούς ανθρώπους. Οι περισσότεροι άνθρωποι κοιτάνε από το παράθυρο και βλέπουν αυτοκίνητα να περνάνε κι ανθρώπους να μπαινοβγαίνουν σε τράπεζες και καταστήματα και γραφεία. Αλλά για να καταλάβουμε πραγματικά πού στηρίζεται η σταθερότητα αυτού του σχήματος, πρέπει να είμαστε σε θέση να δούμε, με τα μάτια του νου, ένα δυναμικό σύστημα που μπορεί να διατηρεί ομοιοστατική ισορροπία και να συνέρχεται από σοκ όταν όλες οι παράμετροί του παραμένουν εντός μιας συγκεκριμένης κλίμακας.
“Επειδή η πίστωση χορηγείται με επιτόκιο”, λέει ο Κόροβιτς, “απαιτείται πιστωτική επέκταση για να εξυπηρετείται η πίστωση που έχει ήδη χορηγηθεί. Για να μπορεί η χορηγηθείσα πίστωση-χρήμα να διατηρεί την αξία της σε σχέση με τα αγαθά και τις υπηρεσίες στην οικονομία, το ΑΕΠ πρέπει να αυξάνεται αναλογικά με την πιστωτική-νομισματική επέκταση”.
Ας δούμε μια απλή αλληγορία. Ας υποθέσουμε πως κάθεστε στην κουζίνα σας. Σ’ ένα πιάτο στη μέση του τραπεζιού της κουζίνας βρίσκεται ένας όμορφος μπλε βώλος. Το σπίτι σας βρίσκεται σε σεισμόπληκτη περιοχή. Γίνεται ένας μικροσεισμός, ο βώλος κυλάει μέσα στο πιάτο, αλλά δεν κυλάει ποτέ έξω από το πιάτο. Πρόκειται για ένα δυναμικό σύστημα εντός της κλίμακας σταθερότητά του. Μετά ξαναγίνεται ένας μεγαλύτερος σεισμός, ένα κομμάτι σοβάς πέφτει από το ταβάνι και σπάζει το πιάτο, ο βώλος φεύγει από το τραπέζι, κυλάει από τη χαραμάδα κάτω από την πόρτα, κατρακυλάει από τα σκαλοπάτια, φτάνει στον δρόμο και πέφτει στον υπόνομο. Με άλλα λόγια, το σύστημα αντέχει χωρίς πρόβλημα στα μικρά σοκ, αλλά καταστρέφεται εντελώς από τα μεγάλα. Τώρα το πού βρίσκεται η γραμμή ανάμεσα στα μικρά και τα μεγάλα σοκ – κανείς πραγματικά δεν ξέρει, αλλά αυτό δεν έχει σημασία εφόσον ξέρουμε ότι τα σοκ θα γίνονται όλο και πιο μεγάλα. Κι αυτό το ξέρουμε.
Ας εξετάσουμε τώρα ένα μεγαλύτερο δυναμικό σύστημα – το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Αυτή τη στιγμή, όλες οι πολύ αναπτυγμένες οικονομίες είναι, πρώτον, καταχρεωμένες και, δεύτερον, είτε συρρικνώνονται είτε δεν μεγαλώνουν. Αυτό δεν είναι σταθερή κατάσταση. “Επειδή η πίστωση χορηγείται με επιτόκιο”, λέει ο Κόροβιτς, “απαιτείται πιστωτική επέκταση για να εξυπηρετείται η πίστωση που έχει ήδη χορηγηθεί. Για να μπορεί η χορηγηθείσα πίστωση-χρήμα να διατηρεί την αξία της σε σχέση με τα αγαθά και τις υπηρεσίες στην οικονομία, το ΑΕΠ πρέπει να αυξάνεται αναλογικά με την πιστωτική-νομισματική επέκταση” (σελ. 33). Η τελική συνέπεια αυτής της διαδικασίας είναι η εθνική χρεωκοπία. Αυτή τη στιγμή, το γεγονός ότι η Ελλάδα βρίσκεται σε κάποια φάση εθνικής χρεωκοπίας δεν αμφισβητείται πλέον. Και ούτε φαίνεται πιθανό ότι θα επιλυθούν τα προβλήματα της Ισπανίας, της Ιταλίας ή της Ιρλανδίας.
Τα πιο πρόσφατα στοιχεία δείχνουν ότι το χρέος πρέπει να αυξάνει κατά 2,3 μονάδες για να παραχθεί μια μονάδα αύξηση στο ΑΕΠ. Έχουμε φτάσει σε μειούμενες αποδόσεις ως προς την ανάπτυξη.
Και ούτε είναι πιθανό η ανάπτυξη να επανακάμψει. Πρώτον, υπάρχει το πρόβλημα με τους εθνικούς πόρους, με πρώτο πρώτο το πετρέλαιο. Είναι πολύ ακριβό για να επιτρέπει την ανάπτυξη και δεν μπορεί να φτηνύνει επειδή οι εναπομένοντες οριακοί πόροι είναι ακριβώς αυτό, οριακοί – στα βάθη των ωκεανών, στις αμμόπισσες, στα σχιστολιθικά πετρώματα και σ’ άλλα τέτοια μέρη – και ακριβοί στην παραγωγή. Δεύτερον, υπάρχει το πρόβλημα με τα υψηλά επίπεδα χρέους που πνίγουν κάθε οικονομική ανάπτυξη. Τρίτον, βρισκόμαστε τώρα σε σημείο όπου δεν είναι δυνατό να προκληθεί ανάπτυξη: Τα πιο πρόσφατα στοιχεία δείχνουν ότι το χρέος πρέπει να αυξάνει κατά 2,3 μονάδες για να παραχθεί μια μονάδα αύξηση στο ΑΕΠ. Έχουμε φτάσει σε μειούμενες αποδόσεις ως προς την ανάπτυξη: Πρέπει να σκάβουμε όλο και μεγαλύτερη τρύπα για να θάβουμε όλο αυτό το χρέος, και είμαστε πρόθυμοι να βουλιάξουμε στο χρέος για να το πετύχουμε, αλλά δεν έχει σημασία πόσο γρήγορα σκάβουμε, το χρέος συνεχίζει να συσσωρεύεται δίπλα στην τρύπα. Οι πολιτικοί μιλάνε ακόμα για ανάπτυξη, αλλά πρόκειται για πορεία στο πουθενά.
Ίσως φανεί περίεργο, αλλά η εθνική χρεωκοπία μπορεί να ειδωθεί σαν θετική εξέλιξη: Το κακό χρέος εξαφανίζεται, νέο, υγιές χρήμα τυπώνεται και κυκλοφορεί και η οικονομία ανακάμπτει. Αυτό έχει παρατηρηθεί στην Αργεντινή, τη Ρωσία και την Ισλανδία. Θα μπορούσε κάτι παρόμοιο να συμβεί σε μεγαλύτερα τμήματα της παγκόσμιας οικονομίας; Ίσως, λοιπόν, είναι ζήτημα επικοινωνίας. “Μπορούμε να φανταστούμε τη χρηματοπιστωτική μόλυνση να εξαπλώνεται και κατόπιν να συγκρατείται από κάποια δράση των κυβερνήσεων και των κεντρικών τραπεζών. Ξαφνικά, όλες οι τράπεζες είναι φερέγγυες… και χορηγούν πάλι εμπορικές και άλλες πιστώσεις” (Κόροβιτς, σελ. 70). Μια καίρια παρατήρηση είναι ότι αυτό θα πρέπει να συμβεί μάλλον γρήγορα, στιγμιαία σχεδόν, και απαιτεί ένα επίπεδο διεθνούς συνεργασίας χωρίς προηγούμενο. Ο Κόροβιτς δεν είναι αισιόδοξος ότι αυτό είναι δυνατό: “…είμαστε εγκλωβισμένοι σε έναν τεράστιο και αδιανόητα πολύπλοκο πλέγμα συνθηκών τις οποίες ελάχιστα κατανοούμε… ζούμε σε μια κουλτούρα που συχνά υποθέτει ότι το να μπορείς να οραματίζεσαι μεγάλες αλλαγές σημαίνει ότι αυτές οι αλλαγές είναι εφικτές.” (σελ. 75).
Οποιαδήποτε από αυτές τις αλλαγές μπορεί να σπρώξει το παγκόσμιο σύστημα έξω από τη γραμμική του κλίμακα και να προκαλέσει ένα αστραπιαίο κραχ από το οποίο δεν θα υπάρχει ανάκαμψη επειδή η διαδικασία μπορεί να αποδειχτεί μη αναστρέψιμη: Το πολύπλοκο χρηματοπιστωτικό σύστημα δεν μπορεί να αναδημιουργηθεί επειδή η παγκόσμια οικονομία που το γέννησε δεν θα υπάρχει πια.
Παρ’ όλα αυτά, εθνικές χρεωκοπίες έχουν ξανασυμβεί και το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα ανέκαμψε. Γιατί δεν θα μπορούσε να γίνει αυτό και τώρα; Ε λοιπόν, υπάρχει εκείνο το μικρό ζήτημα του μεγέθους. Η σημασία μιας εθνικής χρεωκοπίας ποικίλει ανάλογα με το μέγεθος της εθνικής οικονομίας σε σχέση με το μέγεθος της παγκόσμιας οικονομίας. Η χρεωκοπία της Αργεντινής ήταν ένα ασήμαντο γεγονός σε παγκόσμια κλίμακα. Η χρεωκοπία της Ρωσίας σχεδόν πήρε μαζί της ολόκληρο το χρηματοπιστωτικό σύστημα όταν χρεωκόπησε εξαιτίας της και η εταιρεία Long-Term Capital Management. Χρειάστηκε να παρέμβει η FED και να τη διασώσει. Η κρίση των τοξικών ομολόγων στις ΗΠΑ και η χρεωκοπία της τράπεζας Lehman Brothers έφερε το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα πιο κοντά στον γκρεμό και χρειάστηκαν ακόμα μεγαλύτερες διασώσεις. Και τώρα, με την Ελλάδα, την Ισπανία και την Ιταλία στον αέρα, οι διασώσεις έρχονται η μια μετά την άλλη, αλλά η καθεμιά φαίνεται πως αποκαθιστά την εμπιστοσύνη για ολοένα και συντομότερα χρονικά διαστήματα. Όλα αυτά τα σοκ προστίθενται και σε κάποιο σημείο ένα από αυτά θα αναγκάσει το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα “να διαβεί το σημείο ανατροπής, προκαλώντας αλλεπάλληλη χρεωκοπία που θα μπορούσε να καταστρέψει το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα” (Κόροβιτς, σελ. 11). Αποτέλεσμα κάθε σοκ είναι να κάνει το σύστημα ως σύνολο λιγότερο ανθεκτικό. Μετά από κάθε τοπική εθνική χρεωκοπία (Αργεντινή, Ρωσία, Ισλανδία), η ανάκαμψη είχε εξαρτηθεί από την κρίσιμη πρόσβαση σε μια σχετικά υγιή παγκόσμια οικονομία και σ’ ένα σχετικά υγιές παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Καθώς προχωράμε από τη μια χρηματοπιστωτική κρίση στην επόμενη, συνεχίζουμε να υποθέτουμε ότι η καθεμιά θα προκαλέσει μια ανάλογη αντίδραση. Αλλά οποιαδήποτε από αυτές μπορεί να σπρώξει το παγκόσμιο σύστημα έξω από τη γραμμική του κλίμακα και να προκαλέσει ένα αστραπιαίο κραχ από το οποίο δεν θα υπάρχει ανάκαμψη επειδή η διαδικασία μπορεί να αποδειχτεί μη αναστρέψιμη: Το πολύπλοκο χρηματοπιστωτικό σύστημα δεν μπορεί να αναδημιουργηθεί επειδή η παγκόσμια οικονομία που το γέννησε δεν θα υπάρχει πια.
Υπάρχει ένας προφανής λόγος γιατί έχουν συμβεί τόσες πολλές τραπεζικές πτωχεύσεις και διασώσεις στις χώρες που επηρεάζονται από την κρίση: Οι οργανισμοί αυτοί λειτουργούν σαν καναρίνια σε ανθρακωρυχείο. Οι τράπεζες είναι σχεδιασμένες να χρηματοδοτούν την οικονομική ανάπτυξη. Δεν έχουν σχεδιαστεί να χρηματοδοτούν την οικονομική συρρίκνωση. Σε μια αποπληθωριστική διολίσθηση που προκαλείται όταν τα δανειακά τους χαρτοφυλάκια πηγαίνουν άσχημα, χρεωκοπούν γρήγορα. Τα κεφαλαιοποιούμενα κέρδη τους και το κεφάλαιο των μετόχων καλύπτουν το 2–9% του δανειακού τους χαρτοφυλακίου και γι’ αυτό δεν χρειάζονται μεγάλες ζημιές για να καταποντιστούν. Σε μια συρρικνούμενη οικονομία όλες οι τράπεζες χρεωκοπούν, αλλά αυτή η διαδικασία έχει μέχρι στιγμής συγκρατηθεί από κυβερνήσεις και κεντρικές τράπεζες που είναι πρόθυμες να τις διασώσουν. Αλλά αυτή η διαδικασία δεν μπορεί να συνεχιστεί για πάντα. “Τελικά το μόνο φρένο που έχει μια κεντρική τράπεζα είναι η ικανότητά της να εκτυπώνει άπειρο χρήμα, αλλά αν αναγκαστεί να φτάσει έως εκεί, έχει αποτύχει επειδή θα έχει καταστρέψει την εμπιστοσύνη στο χρήμα” (Κόροβιτς, σελ. 61).
Τα σημερινά δίκτυα βιομηχανικής παραγωγής και διανομής εξαρτώνται από μια παγκόσμια αλυσίδα εφοδιασμού και πολύ περιορισμένα just-in-time (στην ώρα τους) αποθέματα. Η βιομηχανική παραγωγή υψηλής τεχνολογίας μπορεί να διακοπεί πολύ εύκολα επειδή τα βασικά εξαρτήματα έχουν μόνο έναν ή δύο προμηθευτές και μικρή ή καθόλου δυνατότητα υποκατάστασης.
Μια μείζων επιπλοκή είναι ότι το χρηματοπιστωτικό σύστημα δεν είναι απομονωμένο από την υπόλοιπη οικονομία: “Το πλέγμα που στηρίζει την ανταλλαγή πραγματικών αγαθών και υπηρεσιών ενισχύεται από το χρήμα, την πίστωση και τη χρηματοπιστωτική διαμεσολάβηση”. Ο Κόροβιτς αναλύσει προσεκτικά τη διαδικασία με την οποία η χρηματοπιστωτική αποτυχία προκαλεί ακαριαία κατάρρευση στο εμπόριο. Τα φορτία πρέπει να χρηματοδοτηθούν. Κι αυτό γίνεται από τράπεζες σε διαμετρικά αντίθετες πλευρές του πλανήτη οι οποίες είναι πρόθυμες να εκδώσουν και να τιμήσουν πιστωτικές επιστολές που πληρώνονται μόλις εκφορτωθεί το εμπόρευμα. Εάν δεν εξασφαλιστούν πιστωτικές επιστολές το φορτίο δεν κινείται. Σε μια κρίση, οι τράπεζες δεν εμπιστεύονται η μια την άλλη και η απόρριψη πιστωτικών επιστολών είναι γι’ αυτές ένας από τους πιο εύκολους τρόπους να μειώσουν την έκθεσή τους στο ρίσκο της άλλης πλευράς (δηλαδή, στην περίπτωση που η τράπεζα του αγοραστή, η οποία εξέδωσε την πιστωτική επιστολή, δεν θα είναι σε θέση να πληρώσει). Με τη σειρά τους, οι αποστολές εμπορευμάτων που δεν έγιναν σημαίνουν άδεια ράφια στα σουπερμάρκετ μέσα σε λίγες μέρες, αδρανή παραγωγή σε εργοστάσια λόγω έλλειψης εξαρτημάτων, διακοπές εργασίας σε εργοτάξια και επισκευαστήρια, νοσοκομεία χωρίς φάρμακα και εφόδια και ούτω καθεξής. Μέσα σε μια εβδομάδα, τα τοπικά αποθέματα καυσίμων εξαντλούνται και οι μεταφορές διακόπτονται. Τα σημερινά δίκτυα βιομηχανικής παραγωγής και διανομής εξαρτώνται από μια παγκόσμια αλυσίδα εφοδιασμού και πολύ περιορισμένα just-in-time (στην ώρα τους) αποθέματα. Η βιομηχανική παραγωγή υψηλής τεχνολογίας μπορεί να διακοπεί πολύ εύκολα επειδή τα βασικά εξαρτήματα έχουν μόνο έναν ή δύο προμηθευτές και μικρή ή καθόλου δυνατότητα υποκατάστασης. Η εμπειρία από διάφορες διακοπές (γιαπωνέζικο τσουνάμι 2011, έκρηξη ισλανδικού ηφαιστείου 2010) δείχνουν ότι ο αντίκτυπος μιας διακοπής δεν κλιμακώνεται γραμμικά ανάλογα με τη διάρκειά της, αλλά επιταχύνεται και η ανάκαμψη καθυστερεί δυσανάλογα πολύ. Μέσα σε ένα περίπου μήνα το ηλεκτρικό δίκτυο καταρρέει λόγω της έλλειψης εφοδίων και συντήρησης. Και στο σημείο αυτό, είναι πολύ πιθανό πως η ανάκαμψη είναι πλέον αδύνατη.
Ένα μεγάλο μέρος της υποδομής έχει κι αυτό σχεδιαστεί για μια αναπτυσσόμενη οικονομία και θα γίνει πέτρα στον λαιμό μας σε μια συρρικνούμενη οικονομία. Τα σταθερά κόστη της υπάρχουσας κρίσιμης υποδομής οδηγούν σε αρνητικές οικονομίες κλίμακας, κάνοντας ένα μεγάλο μέρος της υποδομής ασύμφορο σε όλα τα επίπεδα.
Αλλά και πριν απ’ αυτό το σημείο η μόλυνση θ’ αρχίσει να αυτοτροφοδοτείται. Η περιοχή αρνητικής ανάδρασης όπου διατηρείται η ομοιόσταση περιβάλλεται από περιοχές θετικής ανάδρασης όπου το σύστημα ωθείται όλο και μακρύτερα από την ισορροπία. Παραδείγματος χάρη: “Το χρηματοπιστωτικό σύστημα… δεν θα καταρρεύσει απλώς λόγω των μη βιώσιμων επιπέδων χρέους-προς-εισόδημα, αλλά επειδή το εισόδημα αυτό θα καταρρέει καθώς η παραγωγή σταματάει και οι μελλοντικές προοπτικές της φαίνονται δυσοίωνες” (σελ. 69). Αλλά ούτε η οικονομία των αγαθών και υπηρεσιών θα γλιτώσει από παρόμοιες εκφυλιστικές διαδικασίες: “Πρέπει να περιμένουμε ένα θεμελιακό αναπροσανατολισμό από την επιλεκτική κατανάλωση προς τις βασικές ανάγκες – τρόφιμα, βασική ενέργεια, φάρμακα και επικοινωνίες” (σελ. 62). Αποτέλεσμα θα είναι πολλές επιχειρήσεις να χρεωκοπήσουν, περιορίζοντας κι άλλο τη ζήτηση, ενώ η συντήρηση θα αναβάλλεται σε σημείο που ένα μεγάλο μέρος της υποδομής θα γίνει μη λειτουργικό. Ένα μεγάλο μέρος της υποδομής έχει κι αυτό σχεδιαστεί για μια αναπτυσσόμενη οικονομία και θα γίνει πέτρα στον λαιμό μας σε μια συρρικνούμενη οικονομία. Τα σταθερά κόστη της υπάρχουσας κρίσιμης υποδομής οδηγούν σε αρνητικές οικονομίες κλίμακας, κάνοντας ένα μεγάλο μέρος της υποδομής ασύμφορο σε όλα τα επίπεδα. Η παγκόσμια πλευρά της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας θα είναι ίσως αυτή που θα εξαφανιστεί ταχύτερα. Τσιτάροντας τον εξελικτικό οικονομολόγο Paul Seabright, ο Κόροβιτς γράφει: “Η εμπιστοσύνη ανάμεσα σε άσχετους ξένους έξω από τη δική τους φυλετική ομάδα δεν μπορεί να θεωρείται δεδομένη” (σελ. 23). Η εμπιστοσύνη ανάμεσα σε ξένους οικοδομείται αργά, αλλά χάνεται ταχύτατα. Σε μια συρρικνούμενη οικονομία, η φροντίδα των δικών σου γίνεται πιο σημαντική από τη διατήρηση σχέσεων με ξένους στην άλλη άκρη του κόσμου.
Έχοντας διαβάσει τη μελέτη του Κόροβιτς, είμαι τώρα περισσότερο από ποτέ πεπεισμένος ότι η εθνική χρεωκοπία δεν είναι κάποιο είδος ανοιξιάτικης βροχής που περνάει και ύστερα ξαναβγαίνει ο ήλιος. Εάν ο Κόροβιτς έχει δίκιο – και φαίνεται πως έκανε καλά τη δουλειά του – τότε σε κάποιο σημείο αυτό που είναι τώρα μια βαθμιαία διαδικασία θα οδηγήσει σε μια ξαφνική, μη αναστρέψιμη και καταστροφική ανατροπή της καθημερινής ζωής.
Υπάρχει ένα πολύ διδακτικό συμπέρασμα που βγαίνει απ’ όλα αυτά και είναι ένα αυτονόητο συμπέρασμα – ότι η τοκογλυφία οδηγεί στην κατάρρευση. Η τοκογλυφία – ο δανεισμός με επιτόκιο – είναι βιώσιμη μόνο σε μια επεκτεινόμενη οικονομία. Μόλις σταματήσει η οικονομική ανάπτυξη, το βάρος του τοκογλυφικού χρέους αναγκάζει την οικονομία να συρρικνωθεί εκρηκτικά (implosively): “Ολόκληρο το χρηματοπιστωτικό και οικονομικό σύστημα εξαρτάται από τη δυναμική των πιστώσεων και τη μόχλευση” (σελ. 8). “Το χρέος σήμερα δεν είναι απλώς ένα χαρακτηριστικό κάποιων χωρών και τραπεζών – είναι ένα συστημικό χαρακτηριστικό της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας στο σύνολό της” (σελ. 9). Δεν είναι τυχαίο ότι στην Κόλαση του Δάντη οι τοκογλύφοι κατέληγαν στον τελευταίο λάκκο στον έβδομο κύκλο της Κόλασης. Αλλά πέρα από το να περιμένουμε να πεθάνουν οι τοκογλύφοι και να καταλήξουν στον καταλληλότερο λάκκο για μια αιωνιότητα, τί απομένει να κάνουμε εμείς; Να μη δανείζουμε ούτε να δανειζόμαστε με επιτόκιο; Ε λοιπόν, αυτό είναι ένα πρόβλημα που σίγουρα δεν χρειάζεται να μας απασχολεί!
Πέρα απ’ αυτό και πάνω απ’ όλα και άσχετα με το ποιός είστε ή πού βρίσκεστε ή πόσους τσίγκινους παράδες έχετε κρύψει μέσ’ στο στρώμα σας, μην περιμένετε ομαλή προσγείωση. Έχοντας διαβάσει τη μελέτη του Κόροβιτς, είμαι τώρα περισσότερο από ποτέ πεπεισμένος ότι η εθνική χρεωκοπία δεν είναι κάποιο είδος ανοιξιάτικης βροχής που περνάει και ύστερα ξαναβγαίνει ο ήλιος. Εάν ο Κόροβιτς έχει δίκιο – και φαίνεται πως έκανε καλά τη δουλειά του – τότε σε κάποιο σημείο αυτό που είναι τώρα μια βαθμιαία διαδικασία θα οδηγήσει σε μια ξαφνική, μη αναστρέψιμη και καταστροφική ανατροπή της καθημερινής ζωής. (Και βλέποντας τις εκθέσεις που έρχονται από την Ελλάδα και την Ισπανία, το να φανταστούμε ένα τέτοιο σενάριο δεν απαιτεί πια και τόσο μεγάλη φαντασία). Ο Κόροβιτς δεν έχει πολλά να προσφέρει για τις πρακτικές προσαρμογές που χρειαζόμαστε για να επιζήσουμε από μια τέτοια συστημική κατάρρευση. Απλώς διατυπώνει το προφανές όταν επαναλαμβάνει: “Αρχικά οι πιο εκτεθειμένοι θα είναι όσοι έχουν λίγα μετρητά στο χέρι, μικρά οικιακά αποθέματα, κινητικά προβλήματα και ασθενείς οικογενειακές και κοινωνικές σχέσεις”. Με άλλα λόγια, προετοιμαστήτε και κάντε ό,τι μπορείτε για να δώσετε στον εαυτό σας μια ευκαιρία.

μετάφραση Σπύρου Μάνδρου

ΨΗΦΙΣΜΑ ΣΥΜΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ


ΨΗΦΙΣΜΑ ΣΥΜΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ

· ΣΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΤΗΣ ΟΔΟΥ ΖΑΪΜΗ ΣΤΙΣ ΣΥΚΙΕΣ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΗΝ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ

· ΣΤΟ ΔΙΩΚΟΜΕΝΟ ΔΑΣΚΑΛΟ ΝΤΙΝΟ ΠΑΝΤΕΛΙΔΗ

Την Παρασκευή 22 του Νοέμβρη 2013 δικάζεται στη Θεσσαλονίκη ο δάσκαλος Ντίνος Παντελίδης έπειτα από μήνυση του ιδιοκτήτη πολυκατοικίας στην οδό Ζαΐμη 17 στις Συκιές στην οποία είχε τοποθετήσει 2 κεραίες κινητής τηλεφωνίας δίπλα σε παιδική χαρά, σε παιδικό σταθμό, στο Κέντρο ψυχικής Υγιεινής, στο 14ο νηπιαγωγείο Συκεών, στα 3ο και 6ο Δημοτικά Σχολεία και 3ο και 6ο Νηπιαγωγεία. Ο κόσμος της γειτονιάς στην οδό Ζαΐμη κινητοποιήθηκε για μεγάλο χρονικό διάστημα το 2009, με δημόσιες εκδηλώσεις ενημέρωσης, μαζεύοντας εκατοντάδες υπογραφές και απαιτώντας να φύγουν οι κεραίες ( η «νόμιμη» και παράνομη) μέσα από τα σπίτια τους. Αποτέλεσμα των κινητοποιήσεων ήταν να υποχρεωθεί ο ιδιοκτήτης να αποσύρει την παράνομη κεραία.

Η δίωξη στον Ντίνο Παντελίδη από τον ιδιοκτήτη της πολυκατοικίας στη οδό Ζαΐμη δεν είναι καθόλου τυχαία κι έχει και συμβολικό χαρακτήρα. Θέλει να φοβίσει και να τρομοκρατήσει όσους, όσες αγωνίζονται για να υπερασπιστούν τα δικαιώματά τους να στείλει ένα μήνυμα πως πρέπει να είμαστε πειθαρχημένοι και σιωπηλοί στις αποφάσεις της κάθε εξουσίας που αποφασίζει για τη ζωή μας. Γι’ αυτό εξάλλου και στοχοποιήθηκε -με βάση την ιδιότητά του ως δάσκαλος- με ψεύτικες κατηγορίες για φθορά περιουσίας, για διατάραξη κοινής ειρήνης, για απειλή κατά συρροή. Ένα κατηγορητήριο που καθοδηγείται από τη VODAFONE και υποστηρίζεται από αυτούς που τους απασχολεί μόνο το πώς θα βελτιώσουν την οικονομική τους κατάσταση ακόμη κι αν αυτό είναι σε βάρος της υγείας των γειτόνων τους.

Επιχειρείται να καταδικαστεί ο Ντίνος Παντελίδης για να εφαρμοστεί ο νέος πειθαρχικός κώδικας δημοσίων υπαλλήλων για «αναξιοπρεπή συμπεριφορά εκτός υπηρεσίας» και να προχωρήσουν οι πειθαρχικές διαδικασίες σε βάρος του ώστε να σταλεί –για μια ακόμη φορά- το μήνυμα στους εκπαιδευτικούς που αντιστέκονται στη διάλυση του δημόσιου δωρεάν σχολείου και την προσαρμογή του στις επιταγές της Ε.Ε, της τρόικας και του κεφαλαίου. Υπογραμμίζουμε εδώ πως το τελευταίο διάστημα πλήθος συναδέλφων ταλαιπωρούνται και βιώνουν απίστευτες καταστάσεις τρομοκράτησης με πειθαρχικές διώξεις χωρίς σοβαρούς λόγους, ακόμα και για άσχετες προς την εκπαιδευτική διαδικασία αιτίες.

Όμως ο δάσκαλος Ντίνος Παντελίδης δεν είναι μόνος του. Είναι ένας από εμάς. Εργάζεται στο δημόσιο σχολείο με μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Συμμετέχει στα κοινωνικά κινήματα, τα κινήματα υπεράσπισης δικαιωμάτων και στο εκπαιδευτικό κίνημα. Εκλέγεται για σειρά ετών στα συνδικαλιστικά όργανα των εκπαιδευτικών. Το 2009 διατελούσε Γραμματέας στον Η΄ σύλλογο Θεσσαλονίκης, το 2010-2011 εκλέχτηκε μέλος στο Διοικητικό Συμβούλιο της Διδασκαλικής Ομοσπονδίας Ελλάδος (ΔΟΕ) και σήμερα είναι Αντιπρόεδρος του ΣΤ΄ συλλόγου Εκπαιδευτικών Π.Ε. Θεσσαλονίκης και αιρετός στο υπηρεσιακό συμβούλιο Π.Ε. Κεντρικής Μακεδονίας. Αγωνίζεται για το δημόσιο δωρεάν σχολείο, για τα μορφωτικά δικαιώματα των παιδιών και τα εργασιακά δικαιώματα των εκπαιδευτικών γι’ αυτό δε θα μπορούσε να λείψει κι από αυτόν τον αγώνα.

Για τους παραπάνω λόγους ο Σύλλογος μας συμπαραστέκεται στο συνάδελφό μας Ντίνο Παντελίδη.