Πώς είναι δυνατό σε μια χώρα όπου
λατρεύεται το ποδόσφαιρο να εκδηλώνονται ακραίες κοινωνικές αντιδράσεις για τη
διοργάνωση του Παγκοσμίου Κυπέλλου που δίνει στη χώρα τη δυνατότητα να
πανηγυρίσει την κατάκτηση του τροπαίου; Αντιδράσεις από τα πτωχότερα στρώματα
της κοινωνίας όπου η λατρεία της μπάλας επικάλυπτε τις κοινωνικές ανισότητες.
Δεν επηρέασαν, τελικά, οι οικονομικοί δείκτες που ανέβασαν την οικονομία της
Βραζιλίας στην έκτη θέση της παγκόσμια κατάταξης, αφήνοντας πίσω τη Μεγάλη Βρετανία,
το βιοτικό επίπεδο του λαού, ώστε να αμβλύνουν τις κοινωνικές ανισότητες;
Η ιστορική ιδιαιτερότητα της
Λατινικής Αμερικής
Η αλήθεια είναι ότι δεν μπορούμε να
κρίνουμε την πορεία των κρατών της Αμερικής και ιδιαίτερα της Λατινικής
Αμερικής, ώστε να αξιολογήσουμε την κοινωνική συμπεριφορά των λαών και τη
διαμόρφωση των εθνών, από την ιστορική πορεία των λαών της Ευρώπης ακόμη και
της Ασίας. Διότι όπως σημειώνει ο Νίκος Ψυρούκης στην “Ιστορία της
αποικιοκρατίας”, «μέσα σε τριακόσια περίπου χρόνια η ιστορική εξέλιξη του
δυτικού ημισφαιρίου καταστάλαξε εκεί που έφτασε και η εξέλιξη ολόκληρων
χιλιετηρίδων στις χώρες του ανατολικού ημισφαιρίου, δηλαδή στη διαμόρφωση των
σύγχρονων εθνών». Γιατί όμως τα κράτη της Λατινικής Αμερικής βρέθηκαν κοινωνικά
και οικονομικά στον αντίποδα των κρατών της Βόρεια Αμερικής ενώ ως έθνη και ως
κράτη διαμορφώθηκαν σχεδόν ταυτόχρονα; Αυτό αποδίδεται στην αγγλική
αποικιοκρατία στο Βορρά και στην ισπανική και στην πορτογαλική αποικιοκρατία
στο Νότο. Πώς; Η Βόρεια Αμερική αποικίσθηκε με άποικους από χώρες όπου είχαν
επικρατήσει οι αστικές επαναστάσεις (Αγγλία, Γαλλία, Ολλανδία) μεταφέροντας
εκεί τις αστικές σχέσεις παραγωγής απεξαρτημένες από τις αγκυλώσεις της
ευρωπαϊκής εξέλιξης (κατάλοιπα φεουδαρχίας, κληρονομικοί τίτλοι, εθνικές
ταυτότητες κ.α.) με αποτέλεσμα τα δύο κράτη που προέκυψαν να ενταχθούν στη
καπιταλιστική μητρόπολη, ενώ η Νότια Αμερική αποικίσθηκε με αποίκους από χώρες
όπου επικρατούσε η φεουδαρχία μεταφέροντας εκεί τις φεουδαρχικές σχέσεις
παραγωγής με αποτέλεσμα τα είκοσι κράτη που προέκυψαν να ενταχθούν στην
καπιταλιστική περιφέρεια της υπανάπτυξης. Σε αυτό βοήθησε τότε και η φυλετική
σύνθεση. Στις αρχές του 19ου αιώνα στη Βόρεια Αμερική το 70% ήταν
λευκοί, το 18% Ινδιάνοι και το 12% μαύροι ενώ π.χ. στην πορτογαλική Βραζιλία
ζούσαν μόλις 23% λευκοί, 10% Ινδιάνοι, 17% μιγάδες και 50% μαύροι σκλάβοι από
την Αφρική. Σημαντική για την κατανόηση της διαφοράς μεταξύ Βόρειας και
Λατινικής Αμερικής είναι και η διαπίστωση ότι οι εθνικές επαναστάσεις που
έγιναν στο Βορρά με ηγέτη την αστική τάξη της χώρας, στηρίχθηκαν στην εργατική
τάξη και είχαν παράλληλα ως βασικό στόχο ότι η εργατική δύναμη της χώρας δεν θα
ήταν φθηνή εργατική δύναμη. «Αν δεν γινόταν αυτό, σημειώνει ο Νίκος Ψυρούκης,
τα συμφέροντα των λαϊκών μαζών και του ηγεμόνα του έθνους (της αστικής τάξης)
δεν θα ταυτίζονταν πουθενά». Αντίθετα, στη Λατινική Αμερική επιδίωξη ήταν η
ανεξαρτησία των χωρών με την παράλληλη διατήρηση της φεουδαρχίας, γιαυτό οι
εθνικές επαναστάσεις δεν στηρίχθηκαν στο λαό αλλά στους ξένους ανταγωνιστές της
Ισπανίας. Η Βραζιλία μάλιστα ανακηρύχθηκε ανεξάρτητο κράτος χωρίς καμιά
αιματοχυσία και οφείλονταν στην πλήρη αποδυνάμωση της Πορτογαλίας με αποτέλεσμα
να παραμείνουν αδιατάρακτες οι κοινωνικές σχέσεις. Αυτή είναι η σημερινή
κληρονομιά της Βραζιλίας.
Ο ρόλος στον διεθνή καταμερισμό της
εργασίας
Η Λατινική Αμερική οικοδομήθηκε πάνω
στη βάση της ικανοποίησης των αναγκών της αποικιοκρατικής μητρόπολης. Αυτό
επιβλήθηκε με το σύστημα της μονοκαλλιέργειας. Ό,τι παραγότανε στην Ισπανία και
στην Πορτογαλία απαγορεύτηκε να παράγεται στις αμερικανικές αποικίες τους, με
αποτέλεσμα κάθε αποικία να χάνει την αυτάρκειά της σε είδη πρώτης ανάγκης και
να λιμοκτονεί ο λαός της ενώ η βιομηχανική τους ανάπτυξη ήταν αδιανόητη αφού τα
βιομηχανικά προϊόντα εισάγονταν υποχρεωτικά από την Ευρώπη. Έτσι στον πρώτο
διεθνή αποικιοκρατικό καταμερισμό της εργασίας που καταγράφεται ιστορικά και
συμμετέχουν τρεις ήπειροι, η Ευρώπη, η Αφρική και η Αμερική, η Αφρική έδινε τη
φτηνή εργατική δύναμη τους δούλους, η Αμερική -χάρη στη δουλειά των δούλων- τις
φθηνές πρώτες ύλες και τα φθηνά αγροτικά προϊόντα και η Ευρώπη τα προϊόντα της
μεταποίησης. Το ρόλο αυτό διατηρεί μέχρι σήμερα στις ισχύουσες συνθήκες η
Λατινική Αμερική και η Βραζιλία. Γιαυτό, όσο και αν βελτιωθούν οι οικονομικοί δείκτες
της χώρας αν αυτή δεν αλλάξει τη θέση της στο διεθνή καταμερισμό της εργασίας,
οι Βραζιλιάνοι θα συνεχίσουν να ζουν στις φαβέλες και το βιοτικό τους επίπεδο
θα υπολείπεται κατά παρασάγγας αυτού της Μ. Βρετανίας.
Ιστορικές ευκαιρίες
Όμως η Λατινική Αμερική έχασε, λόγω
της γεωγραφικής της απομόνωσης, και τις ιστορικές ευκαιρίες να εξελιχθεί
πολιτικά και κοινωνικά. Η Ιστορία απέδειξε επανειλημμένα ότι στη διάρκεια των
δύο Παγκοσμίων πολέμων η εκάστοτε Διεθνής Τάξη αποσταθεροποιείται, χάνει τον
έλεγχο των εξελίξεων. Γι’ αυτό όλες οι κοσμοϊστορικές αλλαγές συντελούνται στη
διάρκεια αυτών των περιόδων. Η Οχτωβριανή Επανάσταση υπήρξε απόρροια του Α’
Παγκοσμίου Πολέμου. Η αλλαγή του κοινωνικού καθεστώτος στις πρώην Ανατολικές
χώρες υπήρξε συνέπεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Αλλά και ο μηχανισμός κάθε
κράτους αποδιοργανώνεται και χάνει τον έλεγχο των εσωτερικών εξελίξεων αυτές
τις περιόδους. Οργανώνεται η Αντίσταση, οι λαϊκές τάξεις εξοπλίζονται με
συνέπεια τις κοινωνικές αλλαγές και τον περαιτέρω εκδημοκρατισμό των κρατών.
Δηλαδή, δεν υπήρξε για την Λατινική Αμερική η ευκαιρία της παγκόσμιας αταξίας
που δημιουργούν οι παγκόσμιες αναταραχές. Όσο κι αν ακούγεται παράδοξο και
αντιφατικό, χώρες που παρέμειναν στο περιθώριο του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, όπως
η Πορτογαλία, η Ισπανία και η Τουρκία βρέθηκαν μετά τη λήξη του στη σκιά της
πολιτικής και οικονομικής καθυστέρησης για πολλές δεκαετίες.
Γιατί στη Βραζιλία;
Πώς είναι λοιπόν δυνατό μια τέτοια
χώρα, με περιθωριοποιημένο ένα σημαντικό τμήμα του λαού της, να αναλαμβάνει τη
διοργάνωση του Παγκόσμιου Κυπέλου Ποδοσφαίρου αλλά και των Ολυμπιακών Αγώνων
μέσα σε διάστημα μόλις δύο ετών αντί να προσπαθεί να αναβαθμίσει έστω
στοιχειωδώς το βιοτικό επίπεδο μερίδας του λαού που ζει κατά εκατομμύρια στις
φαβέλες του Ρίο Ντε Τζανέιρο, του Σάο Πάολο και αλλού; Διότι διαφορετικές
εγκαταστάσεις απαιτούν οι δύο διοργανώσεις. Κυρίως όμως διότι η διοργάνωση
αυτών των κορυφαίων αθλητικών οργανώσεων δεν ενισχύει την παραγωγική βάση της
χώρας ώστε να αναβαθμίσει τη θέση της διασφαλίζοντας μελλοντικά θέσεις εργασίας
και έναν κύκλο εργασιών που θα επηρεάσει και θα αναβαθμίσει και άλλους τομείς
της οικονομίας. Ποιους λοιπόν εξυπηρετεί η διοργάνωση του Παγκοσμίου Κυπέλου
και της Ολυμπιάδας; Το εγχώριο κεφάλαιο της Βραζιλίας και το παγκόσμιο κεφάλαιο
συνακόλουθα, υιοθέτησαν τη διαδοχική διοργάνωση των δύο οργανώσεων ως μέσον
απορρόφησης του πλεονάζοντος κεφαλαίου το οποίο λόγω της κρίσης υπερπαραγωγής
που σηματοδότησε η οικονομική γιγάντωση της Κίνας έχει φθάσει στο σημείο να
επενδύει π.χ. σε ομόλογα της Γερμανίας με μηδενικό ή αρνητικό επιτόκιο. Βέβαια
η απορρόφηση του πλεονάζοντος κεφαλαίου δεν θα πραγματοποιηθεί μόνον με την
κατασκευή των εγκαταστάσεων των δύο διοργανώσεων και των υποδομών που θα
αποτελούν ακραία αντίφαση με τις φαβέλες και τις ανύπαρκτες σχεδόν κοινωνικές
παροχές σε μεγάλο τμήμα του λαού. Οι δύο διοργανώσεις προσφέρουν τη δυνατότητα
της απαλλοτρίωσης με κάθε τρόπο εκτάσεων που καταλαμβάνουν φαβέλες και
υποβαθμισμένες χρήσεις στο όνομα των νέων κατασκευών και υποδομών που θα
οδηγήσουν στην αναβάθμιση περιοχών με άμεση συνέπεια την επέκταση της
αστικοποίησης σε μεγάλες εκτάσεις, οι οποίες με την αναβάθμισή τους θα
πολλαπλασιάσουν την αξία τους. Γράφει ο Ντέιβιντ Χάρβει στο «Αίνιγμα του
κεφαλαίου»: «Η παραγωγή χώρου γενικά, και αστικοποίησης ειδικά, έχει
γίνει βαριά βιομηχανία υπό το καθεστώς του καπιταλισμού. Είναι ένας από τους
κομβικούς τρόπους απορρόφησης του πλεονάζοντος κεφαλαίου». Αυτό ασφαλώς δεν θα
μπορούσε να πραγματοποιηθεί με τα ίδια οικονομικά αποτελέσματα απορρόφησης σε
μια χώρα του ανεπτυγμένου κόσμου όπως π.χ. στη Γερμανία ή στη Γαλλία που
διαθέτουν σύγχρονες υποδομές. Στη Βραζιλία το κεφάλαιο επιβεβαίωσε τον
παγκοσμιοποιημένο και τυχοδιωκτικό του χαρακτήρα. Δεν επένδυσε στο παραγωγικό
μέλλον της χώρας αλλά στην ικανοποίηση των συγκυριακών αναγκών του και στο
κέρδος.Η θετική προοπτική που εγγράφει για τη Βραζιλία αλλά και γενικότερα για
τη Λατινική Αμερική η διοργάνωση του Παγκοσμίου Κυπέλλου εκεί, είναι οι λαϊκές
αντιδράσεις που ξεκίνησαν εδώ και ένα χρόνο, οι οποίες προτάσσουν την κοινωνική
αναβάθμιση της χώρας και την καταπολέμηση της φτώχειας μέσα από τη μείωση των
ανισοτήτων έναντι μια ποδοσφαιρικής διοργάνωσης παγκόσμιας εμβέλειας, της
μεγαλύτερης ποδοσφαιρικής συνάντησης κρατών κάθε τέσσερα χρόνια στον πλανήτη.
Κανείς δεν περίμενε να συμβεί αυτό στη Βραζιλία. Οπουδήποτε αλλού αλλά όχι στη
Βραζιλία όπου το ποδόσφαιρο λειτουργούσε ως παραισθησιογόνο έναντι των
κοινωνικών προβλημάτων. Αυτό δεν είναι τυχαίο. Αποδεικνύει μάλιστα ότι το
πέρασμα του Τσάβες δεν πήγε χαμένο. Διότι όπως έγραψε ο Πέτρος
Παπακωνσταντίνου, «χάρη στη δική του, καταλυτική συμβολή, η νέα Λατινική
Αμερική του Λούλα, των Κίρχνερ, του Μοράλες, του Κορέα, του Ορτέγκα και του
Μουχίκα μπορεί να μην έγινε σοσιαλιστική, αλλά απέκτησε τη δική της φωνή στην
παγκόσμια πολιτική, ξεφεύγοντας από το ρόλο της “πίσω αυλής” των Ηνωμένων
Πολιτειών». Διαμόρφωσε όμως και ανάλογους ιδεολογικούς συνειρμούς στους λαούς
έναντι των επιλογών του κεφαλαίου που εκδηλώθηκαν στη Βραζιλία και αλλού με τις
λαϊκές αντιδράσεις και αντιστάσεις.Από αυτή την άποψη, ως έναυσμα δηλαδή
κοινωνικής αφύπνισης, το Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου προσέφερε ήδη πολλά
στους λαούς της Βραζιλίας και της Λατινικής Αμερικής.
Μακροδημόπουλος Δημήτρης
Αλεξ/πολη
9-6-2014
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου