Τετάρτη 1 Ιουλίου 2015

Περί χρέους ξεχασμένες αλήθειες…


Περί χρέους ξεχασμένες αλήθειες…

Παναγιώτης Μαυροειδής

Περισσεύουν οι διακηρυγμένες προθέσεις όλων των κατά καιρούς ελληνικών κυβερνήσεων, να κάνουν ενδελεχή έλεγχο ώστε  να διαπιστώσουν τι πήγε στραβά και γιγαντώθηκε το δημόσιο χρέος.

Κατά κανόνα –και καθόλου τυχαία- οι αιτίες εντοπίζονται όχι σε βασικές λειτουργίες του αστικού κράτους, των εκάστοτε κυβερνήσεων ή των υπερεθνικών οργανισμών, αλλά στις παραβιάσεις ή την καταχρηστική αξιοποίησή τους. Συνακόλουθα, η αντιμετώπιση του προβλήματος, συνήθως εντοπίζεται στην απόδοση πολιτικών ή/και ποινικών ευθυνών σε πρόσωπα και σε κινήσεις επαναδιαπραγμάτευσης των τετελεσμένων, που ως συνήθως καταλήγουν λίγο ως πολύ στην επανάληψη της ίδιας πορείας.

Τον κανόνα αυτό τον επιβεβαιώνει και η σημερινή κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ με τις σχετικές πρωτοβουλίες της (Επιτροπή Αλήθειας της Προέδρου της Βουλής) και κυρίως με την πολιτική της πρακτική. Σε αυτό το πλαίσιο, μπορεί και να ερμηνευθεί η φαινομενικά παράδοξη αντίφαση από τη μια η κυβέρνηση να δεσμεύεται ότι «θα πληρώσει πλήρως και εγκαίρως όλους τους δανειστές» και από την άλλη να έχει στο συρτάρι για «διαπραγμάτευση» και πίεση ένα πόρισμα περί «παράνομου και απεχθούς χρέους» που παραπέμπει σε απειλή διαγραφής του.

Ωστόσο, στο σημείωμα αυτό, θα διατυπωθούν  συλλογισμοί με την πρόθεση συμβολής σε μια προσέγγιση του θέματος του δημόσιου χρέους από μια αριστερή, εργατική σκοπιά, εντάσσοντας την πάλη για την διαγραφή του στο συνολικό αντικαπιταλιστικό αγώνα.

Παρατήρηση Πρώτη: το δημόσιο χρέος είναι χαρακτηριστικό των ανεπτυγμένων καπιταλιστικών κρατών…

Η κυρίαρχη αφήγηση θέλει το δημόσιο χρέος να είναι χαρακτηριστικό των υπανάπτυκτων μη οργανωμένων με σύγχρονο τρόπο κρατών. Ίσως  λοιπόν φαντάζεται κανείς ότι ένα συνολικό παγκόσμιο χρέος (δημόσιο και ιδιωτικό), ίσο περίπου με το 300% του παγκόσμιου ΑΕΠ, οφείλεται σε οικονομίες όπως της Ελλάδας ή της πολυσυζητημένης Ζάμπιας.

Η πραγματικότητα είναι εντελώς διαφορετική.

Το 70% του δημόσιου χρέους ανήκει σε ΗΠΑ, ΕΕ, Ιαπωνία, δηλαδή στα ανεπτυγμένα καπιταλιστικά κέντρα.

Οι δέκα πλέον ανεπτυγμένες καπιταλιστικές οικονομίες του κόσμου έχουν  συνολικό χρέος (δημόσιο και ιδιωτικό) περίπου 400% του ΑΕΠ τους.

Ο παγκόσμιος ηγεμόνας ΗΠΑ έχει 106% του ΑΕΠ δημόσιο χρέος και 360% ιδιωτικό χρέος.

Η εργασιομανής Ιαπωνία, έχει 233% του ΑΕΠ δημόσιο χρέος και >500% ιδιωτικό χρέος.

Η βιομηχανική, παραγωγική και εξωστρεφής Γερμανία, έχει 90% του ΑΕΠ δημόσιο χρέος και 280% ιδιωτικό χρέος, ενώ και η πατρίδα των νεοφιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων Μ. Βρετανία, έχει λίγο μικρότερο δημόσιο χρέος από τη Γερμανία και ένα θηριώδες ιδιωτικό χρέος (470%).

Συμπέρασμα: Το χρέος, αναπτύσσεται και θεριεύει μαζί με την καπιταλιστική ανάπτυξη. Κάθε άλλο λοιπόν παρά το σβήνει ο ερχομός της μέσω μιας παραγωγικής ανασυγκρότησης καπιταλιστικού τύπου, η οποία κατά τα άλλα έχει ως προϋπόθεση την καθήλωση του εργατικού μισθού και των κοινωνικών δαπανών.

Παρατήρηση Δεύτερη:όποιος θέλει να βγάλει κέρδος ή επενδύει ή δανείζει ή και τα δύο

Μια άλλη αγαπημένη αναφορά στις κυρίαρχες και επιδερμικές προσεγγίσεις περί χρέους, είναι η καταγγελία του αδηφάγου και παρασιτικού χρηματοπιστωτικού τομέα που λυμαίνεται το παραγωγικό κεφάλαιο.

Πρόκειται για επιφανειακή ανάλυση. Όταν γίνεται λόγος για την  General Electric, στον καθένα έρχεται στο νου ένας βιομηχανικός κολοσσός. Και όμως έχει παράλληλα διαπρέψει ως  χρηματοπιστωτικό ίδρυμα. Σχεδόν όλοι οι μεγάλοι πολυεθνικοί πολυκλαδικοί μονοπωλιακοί όμιλοι έχουν ταυτόχρονα και παραγωγική και χρηματοπιστωτική δραστηριότητα. Κριτήριο είναι η άντληση κέρδους, ιδανικά με συνδυασμένο τρόπο, ώστε να διασπείρεται ο κίνδυνος.

Υπάρχει μια παροιμία: «Τζάμπα ξύδι, καλύτερο από το μέλι». Αν λοιπόν μια επένδυση αποδίδει σε ένα κάτοχο κεφαλαίου ένα  κέρδος 10% ενώ μια χρηματοπιστωτική αξιοποίηση 5%, το θέμα έχει ενδιαφέρον, διότι το δεύτερο, αν και μικρότερο, είναι άκοπο. Τζάμπα ξύδι…

Αν μάλιστα συμβαίνει οι αποδόσεις να είναι σχεδόν ίδιες ή και καλύτερες μέσω μιας δανειοδότησης άλλων, λόγω της τάσης να πέφτει το μέσο ποσοστό κέρδους στο σύγχρονο καπιταλισμό, τότε ακόμη καλύτερα! Δε μιλούμε για τζάμπα ξύδι, αλλά για τζάμπα μέλι…

Τα παραπάνω δε σημαίνουν ότι οι δράσεις και αναλογίες στο χρηματοπιστωτικό και παραγωγικό καπιταλιστικό τομέα είναι αρμονικές, ελεγχόμενες και ισορροπημένες. Αντίθετα, ο παραπάνω συλλογισμός οδηγεί σε συνεχή διόγκωση του χρηματοπιστωτικού τομέα, έτσι ώστε η συνολική καπιταλιστική μεγέθυνση να μοιάζει με μια ανεστραμμένη κόλουρη πυραμίδα με τη στενή βάση κάτω. Πράγμα που σημαίνει ότι το παγκόσμιο σύστημα γίνεται όλο και πιο ασταθές και …ανισόρροπο.

Παρατήρηση Τρίτη: όταν ο νεοφιλελευθερισμός γεννά ταυτόχρονα δανειστές και δανειζόμενους…

Ένας άλλος αγαπημένος μύθος είναι αυτός που αρέσκεται να αντιπαραθέτει την αγοραία λειτουργία του χρηματοπιστωτικού τομέα έναντι των κρατών ή αντίστροφα, να αποδίδει στα «σπάταλα» κράτη τη διόγκωση των χρεών.

Ας το πιάσουμε λίγο από την αρχή. Στις αρχές του 1970, ορόσημου τέλους της εποχής των «παχιών αγελάδων» και κατώφλι ενός κύκλου μιας βαθιάς και σερνάμενης καπιταλιστικής κρίσης, ο νεοφιλελευθερισμός φέρνει τρεις μεγάλες και αλληλοσυνδεόμενες τομές.

Πρώτο: Το καπιταλιστικό κράτος σταδιακά αποχωρεί από βασικούς παραγωγικούς τομείς, αφήνοντας έτσι μεγαλύτερο πεδίο στην ιδιωτική καπιταλιστική δραστηριότητα.

Δεύτερο: Το κράτος μειώνει γενναία την  φορολογία του κεφαλαίου που λειτουργούσε ως μηχανισμός μερικής αναδιανομής και εσόδων του, δημιουργώντας πλέον τεράστια δημοσιονομικά ελλείματα στον εαυτό του

Τρίτο: Αστικές κυβερνήσεις και κράτη μπαίνουν σε ένα κύκλο  καθήλωσης και μείωσης τόσο του άμεσου όσο και του έμμεσου μισθού.

Η διαδικασία αυτή, μαζί φυσικά με ένα σύνολο άλλων καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων και αντεργατικών «μεταρρυθμίσεων», παράγει ένα διπλό αποτέλεσμα.

Από τη μια, δημιουργεί …δανειστές νέου τύπου. Το κεφάλαιο έχει αφενός διευρύνει τα έσοδά του τόσο λόγο δυνατότητας επέκτασης και αφετέρου έχει δυνατότητα αποθησαυρισμού καθώς φορο-απαλλάσσεται ενώ ταυτόχρονα τα αστικά κράτη του εξασφαλίζουν καθηλωμένους μισθούς. Μπορεί λοιπόν να δανείζει…

Από την άλλη, εμφανίζονται δύο κατηγορίες εχόντων ανάγκη δανεισμού. Αφενός, τα ίδια τα καπιταλιστικά κράτη διότι έχουν ελλείμματα και αφετέρου οι εργαζόμενοι που μέσω του δανεισμού, καλύπτουν τεχνητά και προσωρινά τα ελλείμματα του πορτοφολιού τους, λόγω παγώματος μισθών.

Η χρεομηχανή έχει στηθεί. Είναι μηχανισμός δημιουργίας (και ανάταξης) καπιταλιστικού κέρδους, μέσω της μεταφοράς εισοδήματος από τις εργατικές παραγωγικές τάξεις προς το κεφάλαιο και τους κηφήνες του. Καθόλου τυχαία, με ταχύτατο ρυθμό, γιγαντώνεται το δημόσιο χρέος(εσωτερικό και εξωτερικό) στις καπιταλιστικές χώρες, αλλά και το εσωτερικό χρέος των νοικοκυριών. Για το τελευταίο, δυστυχώς δεν μιλάμε όσο πρέπει.

Παρατήρηση Τέταρτη: όταν η χρεομηχανή συσσωρεύει κέρδος αλλά και γιγαντώνει το ρίσκο…

Τα δάνεια όμως, τόσο προς τα κράτη, όσο και προς τα  νοικοκυριά, δημιουργούν και βουνά χρέους, μεγαλώνοντας έτσι τα ρίσκα για τους χορηγούντες δανειστές.

Κάποια στιγμή λοιπόν, αυτοί που δάνειζαν ακόμη και από αυτά που ΔΕΝ είχαν, δίνοντας χαρτιά (ελέγχοντας-τι σύμπτωση!- την έκδοση του νομίσματος), λένε: «STOP! Όπως πάτε αγαπητοί δανειζόμενοι, δε θα μπορείτε να πληρώσετε αύριο, οπότε για να διασφαλιστούμε και εμείς, πληρώστε τώρα».

Πριν ακόμα αρχίσουν οι κλαψούρες των δεύτερων, έχουν την απάντηση: «Ξέρουμε τα χάλια σας και ότι ΔΕΝ μπορείτε να πληρώσετε τώρα, τουλάχιστον στην έκταση που εμείς θέλουμε, για αυτό και έχουμε εναλλακτική διέξοδο».

Ποιες λοιπόν είναι συνήθως οι διευθετήσεις που … εθελοντικά επιβάλλονται; Ας δούμε διάφορες εκδοχές που μπορεί να υπάρξουν σε διάφορους συνδυασμούς:

α. Πέρασμα ιδιοκτησίας των δανειζόμενων στους δανειστές ως μορφή εξασφάλισης.

β. Νέα δανειοδότηση με βαρύτερους όρους, ακριβώς επειδή η επισφάλεια του δανεισμού είναι μεγαλύτερη.

γ. Έλεγχος της λειτουργίας από μεριάς των δανειστών.

δ. Εξασφάλιση αποκλειστικότητας στη δανειακή σχέση έναντι άλλων πηγών.

Ενίοτε, αν το ρίσκο είναι εξαιρετικά μεγάλο, μπορεί να γίνει και κάτι άλλο, που δεν αναιρεί αλλά συμπληρώνει τα προηγούμενα: Διαγράφεται μέρος του χρέους! Πιο σωστά, ανταλλάσσεται χρέος με ιδιοκτησία, εξουσία, κυριαρχία και έλεγχο. Πρόκειται για μια δεύτερη ζωτική λειτουργία της χρεομηχανής (εκτός της άντλησης κέρδους) που είτε υποτιμάται τραγικά, είτε προτάσσεται ως αποκλειστική.

Παρατήρηση Πέμπτη: η ευρωζώνη και η ΕΕ ως πολλαπλασιαστές της δράσης της χρεομηχανής

Αν σταματούσαμε στα προηγούμενα θα είχαμε απλά περιγράψει την τοκογλυφική, κερδοσκοπική δράση του καπιταλισμού, σα να είχαμε μία και μόνη, ενιαία, καπιταλιστική οικονομία.

Φυσικά, δεν έχουν  έτσι τα πράγματα. Η άνιση οικονομική ανάπτυξη και ανισόμετρη κατανομή πολιτικής εξουσίας, αποτελεί νόμο σε ότι αφορά τα καπιταλιστικά κράτη.

Πολύ περισσότερο που οι καπιταλιστικές ολοκληρώσεις, όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση, ενισχύουν ποικιλότροπα και καθοριστικά τη λειτουργία της χρεομηχανής, ειδικά για τις χώρες της περιφέρειάς της.

Σε ότι αφορά την Ελλάδα, ενδεικτικά και μόνο σημειώνονται ορισμένες  πλευρές.

Στην δημιουργία των δημοσιονομικών ελλειμμάτων που προκαλούσε η βασική καπιταλιστική λειτουργία σχετιζόμενη με την δράση του ελληνικού κεφαλαίου, προστέθηκαν τα ελλείματα εξωτερικών συναλλαγών, μέσου της επιβολής καταφανώς ανισότιμων συναλλαγών μέσα στην ΕΕ και αποδιάρθρωσης της παραγωγής, γεγονός που επέτεινε την «ανάγκη» του δανεισμού.

Η εισαγωγή του ευρώ και η αφαίρεση του όπλου της νομισματικής πολιτικής σε κάθε χώρα, δεν εγκαινίασε την παραπάνω διαδικασία, την κλείδωσε ωστόσο οριστικά και προς όφελος των ηγεμονικών καπιταλιστικών χωρών.

Επίσης, η μετατροπή -μέσω των μηχανισμών της ΕΕ- του ελληνικού δημόσιου χρέους από ιδιωτικό χρέος (κατά βάση προς τις Γαλλικές και Γερμανικές τράπεζες), σε επίσημο κρατικό χρέος προς την ΕΕ, τους μηχανισμούς της και τα κράτη μέλη της, από τη μια έσβησε το ρίσκο του ιδιωτικού κεφαλαίου, από την άλλη αλυσόδεσε κυριολεκτικά το ζήτημα της διαγραφής του χρέους με αυτό της ρήξης με την ευρωζώνη και την  ΕΕ.

 

 

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου